İnsan eli ile ya da doğal yollar ile yapılmış ya da meydana gelmiş olan su yolları olan kanallar ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı yazımız. Kanal nedir?
Deniz, göl, ırmak gibi suları birbirine bağlamak, ya da suyu başka yöne -akıtmak için açılan geniş su yoluna «kanal» denir. Kanallar gemilerin bir yandan öbür yana geçebilmelerine yaradıkları gibi kurak topraklara su da sağlar.
İlk kanallar Milattan yüzyıllarca önce yapılmıştı. Tarihin en eski, en uzun kanallarından biri olan Büyük Kanal M.Ö. 500 yılında Çin’de Hangçov ile Pekin arasında açılmıştı. Kanalın uzunluğu 1.500 km. idi. Bugün Kızıldeniz’le Akdeniz’i birbirine bağlayan Süveyş Kanalı’nın açılması M.Ö. 600 yılında Mısırlı bir firavun tarafından tasarlanmıştı. Babil Kralı Buhtunnasr M.Ö. 500 yılında Dicle ile Fırat ırmaklarını birbirine bağlayan büyük kanalı açtırmıştı. Bu kanalın ondan bin yıl önce Babil’de yaşamış olan kavimler tarafından açılmış olduğu, Buhtunnasr’ın aynı plan üzerinde çalıştığı da bilinmektedir. Romalılar da parlak devirlerinde çeşitli kanallar, su yolları açmışlardı.
VIII. yüzyıl sonunda Şarlman da Ren, Mas ve Tuna nehirlerini birbirine bağlamak üzere birtakım kanallar açmaya karar vermişti. Daha sonraki devirlerde Avrupa’nın İtalya, Belçika, Fransa gibi memleketlerin de kanal açma hareketleri bir hayli hızlandı. Biskay Körfezi ile Akdeniz’e akan ırmakları birbirine bağlayan Languedoc (Midi) Kanalı İspanya ile Portekiz’i Avrupa’dan ayırıp ada haline sokmuştur. Bu kanal, 1681’de Kral XIV. Louis zamanında tamamlanmıştı. Avrupa kanalları arasında en önemlilerinden sayılan bu kanalın bitmesiyle Fransa’da kanal siyasetine başladı. Fransa’deki ırmakların hepsinin uzunluğu 7.000 kilometreyi geçiyordu, kanalların uzunluğu ise 15.000 kilometreyi bulmuştu.
XVIII. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de de kanal açma faaliyeti başladı. İngiltere’nin en zengin ihracat maddesi olan kömürün taşınmasını kolaylaştırmak için kanalların açılmasına trenin icadına kadar devam edildi. İngiltere’nin Manchester şehriyle Liverpool limanı arasında açılan kanal, bir iç şehirle bir limanı birbirine bağlayan en uzun kanaldır. Denizden 50 kilometre kadar uzakta olan Manchester şehri bu kanal sayesinde bir liman haline gelmiş, Avrupa’nın en önemli ticaret merkezlerinden biri olmuştur. Kuzey Almanya ile Rusya’nın büyük nehirleri de kanallarla birbirlerine bağlanmıştır. Rusya’da, ayrıca, Ural Dağları ile Baykal Gölü arasında da birçok kanallar vardır.
Amerika’da kanalcılık siyasetini George Washington geliştirmiştir. XIV. yüzyılda Amerikan hükümetinin yardımı ile pek çok kanallar yapılmıştır. Trenin icadı kanal açmayı ikinci plana düşürmüşse de sonradan kanalların büyük faydalar sağladıkları görülerek kanal açmaya yeniden başlanmıştır. Amerika’da ki kanallar içinde en önemlisi Panama Kanalı’dır. Bu kanal, fevkalade zamanlar hariç, bütün dünya gemilerine açık tutulmaktadır.
Büyük Kanallar
Avrupa’daki çeşitli büyük kanallar arasında Kiel Kanalı büyük önem taşır. Bu kanal Baltık Denizi ile Kuzey Denizi’ni birbirine bağlar. Almanya’nın önemli kanallarından biri de Hohenzollern Kanalıdır. Oder nehriyle Spree nehrini birbirine bağlayan bu kanal 1895’te tamamlanmıştır. Vistula nehriyle Oder nehrini birbirine bağlayan bir başka kanal da 1915’te işletmeye açılmıştı. Ren nehrini Baltık Denizi’ne bağlayan kanal 1938’de tamamlanmıştır.
Rusya’da kanal yapma faaliyeti Çar Büyük Petro zamanında hızlanmıştı. Bugün Rusya’da ki kanalların toplamı 800 km. yi geçer. Volga île Don nehrini birbirine bağlayan 95 km. uzunluğundaki kanal 1952’de tamamlanmıştır. Yunanistan’daki Korent Kanalı Peloponez yarımadasını Yunanistan’ın kuzeyine bağlayan kısmı ayırır, Peloponez’i bir ada haline getirir. Eskiden, kanallardan geçen gemileri insanlar çeşitli vasıtalarla karadan idare ederlerdi. Bu arada, bazı gemiler iki yanına bağlanan halatlarla çekilirdi, bazılarını da kanalın kıyısından yürüyen atlar, katırlar çekerdi. Kanalların bugünkü şekilde çalışmaları ancak XIV., XV. yüzyıllardan sonra düşünülebilmiştir. Bugün kanallar, kademeli olarak yapılmış bir sıra havuzlardan ibarettir. Gemi kanalın yüksek tarafından ilerliyorsa, aşağıdaki havuzun da suyu aynı seviyeye getirilir, aradaki bölme açılarak geminin buradan geçmesi sağlanır. Böylece gemi kademeli havuzlardan geçerek ilerler.
