Ermeni sorunu ve bu sorunun ardından gelen Ermeniler ile Savaş ve Gümrü Antlaşmasının maddeleri ve önemi hakkında bilgiler.
ERMENİ SORUNU
• Anadolu’nun Türk egemenliğine geçmesinden sonra Ermeniler özgür bir biçimde yaşamlarını sürdürmeye devam etmişlerdir.
• Sanat ve ticaretle uğraşmış, askerlik yapmamış; ama devlet hizmetlerinde önemli görevlere gelmişlerdir.
• Milliyetçilik hareketlerinden en geç etkilenen azınlık Ermeniler olmuştur. Osmanlı Devleti’nde çok dağınık biçimde yaşamaları ve refah düzeylerinin yüksek olması bunun başlıca nedenleridir.
• Berlin Antlaşması’ndan (1878) sonra Rusya ve ingiltere’nin kışkırtmalarıyla, Ermeni ayaklanmaları başlamışsa da, I. Dünya Savaşı’na kadar ciddi bir sorun olmamıştır.
• I. Dünya Savaşı sırasında Ermeniler, Doğu Anadolu’da birçok katliama giriştiler.
• Bunun üzerine Osmanlı Devleti, çıkardığı bir yasa ile (Tehcir Yasası) Ermenileri Suriye’ye göçe zorladı (1915). Ermenilerin bir bölümü göç sırasında, asayişsizlik ve tabiat koşullan nedeniyle hayatım kaybetti.
• Rusya Brest-Litowsk Antlaşması’nı imzalayıp savaştan çekilince Doğu Anadolu ve Kafkasya’yı terketti. Bunun üzerine Kafkasya’da Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan devletleri kuruldu.
ERMENİLERLE SAVAŞ
• Ermeniler, İngilizlerin kışkırtması, ABD Başkanı Wilson’un kendileriyle ilgili düşünceleri ve Sevr Antlaşması’ndaki bazı hükümler ışığında Doğu Anadolu’da düşmanca girişimlerini yoğunlaştırmaya başladılar. Amaçları, Doğu Anadolu’yu da Ermenistan Devleti’nin topraklarına katmaktı.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi bu hareketlerin önüne geçebilmek için Ermenistan’a savaş açmaya karar verdi. Bu amaçla Doğu Anadolu’da seferberlik ilan edildi.
• Kazım Karabekir komutasında Ermenistan’a karşı başlayan taarruz; Sarıkamış, Kars ve Gümrü’nün alınmasıyla sonuçlandı. Bunun üzerine Ermeniler barış istemek zorunda kaldılar.
Böylece TBMM, ilk askerî başarısını kazanmış oldu.
GÜMRÜ ANTLAŞMASI (3 Aralık 1920)
TBMM ile Ermenistan arasında imzalanan bu antlaşmaya göre;
1. Ermeniler işgal ettikleri yerleri boşalttılar.
2. Doğu Anadolu sınırı, Ardahan’ın bir bölümü ve Artvin dışında bugünkü şeklini aldı.
3. Bu antlaşmayla Ermeniler Doğu Anadolu’daki isteklerinden vazgeçtiler ve Sevr Antlaşması’nın da geçersizliğini açıkça kabul ettiler.
Önemi
1. Gümrü Antlaşması TBMM’nin uluslararası alanda ilk siyasi başarısıdır.
2. Bu antlaşma ile doğuda savaş sona ermiş, buradaki kuvvetler kaydırılarak Batı ve Güney cephelerinin güçlenmesi sağlanmıştır. Bu antlaşma daha sonraki gelişmelerde de etkili olmuştur.
3. Gümrü Antlaşmasından bir süre sonra Gürcistan’la da anlaşmaya varıldı. Gürcistan, işgali altındaki Ardahan, Artvin ve Batum’u boşaltıp Türkiye’ye teslim etti. Böylece, Berlin Antlaşması’yla Rusya’ya verilmiş olan bu yöre, yeniden topraklarımıza katıldı.
4. Doğudaki bu askeri ve siyasi başarılar ulusal davaya olan bağlılığı güçlendirdi.
