Oyun nedir ne demektir? Oyun nasıl tanımlanır? Oyunun genel özellikleri ve oyun çeşitleri ile ilgili olarak bilgilerin verildiği yazımız.
OYUN, hoş vakit geçirmek, eğlenmek için yöpılan eğlencelerdir. Bu arada, çocukların aralarında oynadıkları oyunlar olduğu gibi, büyüklerin hesaba, dikkate, hünere dayanan oyunları da vardır. Spordan tiyatroya, danstan bilardoya kadar, türlü eğlenceler hep birer oyundur.
Yeryüzünde, en eski çağlardan beri oyunun iki şekli son derece yaygındı: Spor oyunları; zar (talih) oyunları. Eski Yunanlılar, oyunun her çeşidini severlerdi. Eski Romalılar’da oyuna düşkünlük o dereceye gelmişti ki kumar şeklini alan oyunlar için yasaklar bile kondu. Romalılar’da oyunun, kuralları, usulleri belirtilmişti. Dama, satranç gibi masa oyunlarından başka Koloseum’daki spor oyunları diyebileceğimiz güreşler, glâdiyatör dövüşleri çok ilgi görüyordu. Ortaçağ’da zar oyunları, iskambil çok yayıldı. Bunlar, Roma’dan çıkmaydı. Zar kullanmayı Öğreten okullar bile açıldı. Kâğıt oyunları için de böyle yetiştirici kurumlar vardı. Satranç, Hindistan’dan çıkmış, Araplar tarafından Frank Kralı Şarlman’a hediye edilen ünlü fildişi takım sayesinde Avrupa’ya yayılmıştır.
Çeşitli Oyunlar
İnsanların oyalanmak, eğlenmek ihtiyaçlarını karşılıyan oyynları başlıca şu çeşitlere ayırabiliriz:
Spor Oyunları. — İnsanlık kadar eski oyun çeşitleridir. Asıl amacı insan vücudunu çalıştırmak, geliştirmektir. Eski Yunanlılar zamanında Olimpiyat bayramlarında atletizm, daha sonra güreş gibi çeşitlileri görülmüştür. Spor oyunları yüzyıllar geçtikçe uluslara, ülkelere göre çeşitlendi. Türklerde en çok sevilmiş spor oyunları arasında at yarışları, okçuluk, cirit, çevgen, güreş başta gelir.
Kâğıt ve Talih Oyunları. — İnsanların, vakit geçirmek için başlayarak sonradan kazanç haline koydukları aletli birtakım oyunlar da vardır. Bunların, sonucu önceden kestirilemeyeceği, insanın kendi isteğine bağlı olmadığı için «talih oyunu» derler. Zar ve kâğıtlarla oynanan kumar çeşitleri bu oyunların başlıca-larıdır. Tavla, barbut, poker, bezik, briç bun lar arasındadır. Bu oyunlar, bazan insanda ihtiras denilen yüksek gerilimli bir istek derecesini bulduğu için toplumlar arasında daima bir dert olarak görülmüş, ama yasak edilmiştir.
Halk Oyunları. — Neşe ve eğlence yaratan, ahenkli hareketlerle ya tek, ya toplu olarak yapılan danslardır. Halk oyunları, her ulusun, her ülkenin coğrafya, iklim, etnografya şartlarına göre değişmekle birlikte ortak özellikleri de vardır. Bu ortak özelliklere örnek olacak hemen her ulusun danslarında, kısa hareketlerin canlılık, neşe ifadesi olduğunu, ağır, dalgalı sallantıların yas belirttiğini söyleyebiliriz. Halk oyunları, ulusların karakterlerini, kalabalıkların güzellik anlayış ve ölçülerini açığa vuran anahtarlardır.
Çocuk Oyunları. — İnsanların asıl neşesi bol çağı çocukluk çağıdır. Bu bakımdan, en zengin oyalanma, vakit geçirme, eğlenme ve bu yoldan gelişme imkânlarını çocuklukta buluruz. Çocuklar, hiç yoktan oyun yaratırlar. Bunların kimisi spor oyunları sayılabilir. Koşmaca, köşe kapmaca gibi; kimisi de fikir oyunlarıdır: Bilmeceler gibi.
Çocuk oyunları da ülkeden ülkeye, ulustan ulusa değişirse de, öbür oyunlar gibi bunlarda da ortak özellikler vardır.
Başlıca çocuk oyunları şunlardır: Köşe kapmaca, saklambaç, ip atlama, çember çevirme, elim üstünde, tek mi çift mi, körebe, yağ satarım bal satarım, kar topu, kızak, uzun eşek, el el üstünde kimin eli var, estepeta, açıl kilidim açıl, aç kapıyı bezirgan başı, ayna, altın beşik, eveleme develeme, ebem çıldır, seksek, kaydırak, kolan vurma, üşüdüm üşüdüm, tahterevalli, fışfış kayıkçı, kutu kutu, kaça kaç, kafa karış, zıpzıp, kaptan, çimdik çimdik makarna, balık ağı, çatal matal, ayak yere basmaz, esir almaca, yüzük, yazı mı tura mı, çukur, birdir bir. Bunların adları bazen oyunda söylenen tekerlemelerin ilk mısralarından, bazen de oyunun oynanış kurallarından gelmedir. Bahsedilen oyunların büyük bir çoğunluğu maalesef artık unutulmuştur.
Eğitimde Oyun
Çocukların eğitiminde, gerek bedence, gerek ruhça gelişmelerinde oyunun çok büyük yeri vardır. Bir hayvan yavrusu nasıl yuvarlana yuvarlana büyürse, çocuk da tam gelişmesini çeşitli oyunlarla kazanır. Bu bakımdan öğretmenler, eğitmenler, ana-babalar çocuklara bol bol oynama imkânı vermeli, yalnız, bu arada, onlar için en faydalı olacak’ oyunları seçmelidirler.
Okullarda, iyi seçilmiş oyunlar, çocukların bedence gelişmelerinde olduğu gibi toplumsal, hatta cinsel eğitimlerinde de büyük rol oynar Çocuklar, toplu oyunlarda birbirleriyle işbirliğine, anlayışa, hoş görürlüğe alışırlar. Kız, erkek çocukların bir arada oynamaları da onların birbirlerini ancak arkadaş gözü ile görmelerini sağlar. Kızlar, oğlan çocuklara karşı tabiî olarak duydukları çekingenlikten oyun arkadaşlığı sayesinde kurtulurlar.
Ayrıca, oyunun, bazı tabiat, fizik kanunlarını kavramakta çocuğa kolaylık sağlayacak faydaları da vardır. Bu bakımdan, okuldaki oyunlarda, çeşitli konular göz önünde bulundurulmalı, oyunlar buna göre seçilmelidir.
