Kazan hanlığı ile ilgili olarak genel ve ansiklopedik bilgilerin yer aldığı yazımız. Kazan hanlığını kim kurmuştur ve döneminde neler olmuştur.
Bir Türk devletidir. 1437’de Altın Ordu (Doğu Avrupa) imparatorluğundan ayrılmıştır. Devletin kurucusu Uluğ-Muhammed Han, Cengiz’in Cuci kolundandır. Yani hanedan Türkleşmiş Moğol’dur.
Tarihî Volga Bulgar hanlığının arazisi üzerinde kurulmuş ve başkentinden ötürü, devlete «Kazan Hanlığı» denmiştir. Devlet 1556’ya kadar 119 yıl yaşamıştır. Bu süre içinde Cengizliler’in Cuci kolunun çeşitli şubelerinden 22 han gelip geçmiştir; içlerinde Süyün-Bike adlı ünlü bir kraliçe de vardır. Ortalama 500.000 km2 araziyi elinde tutan devlet, birçok kereler Moskova’yı, Nijniy-Novgorod’u (Gorkiy), Vladimir’i, Vologda’yı ele geçirmiştir. Volga bölgesinin en önemli bölümüne hakim olduğu ve Urallar’a dayandığı, yani Asya ile Avrupa’yı kestiği için transit ticaretinden çok zengin olmuştur. Ruslar ile karşılıklı amansız mücadelelerden sonra son han Ali Ekrem şehit düşmüş ve Kazan devleti tarihe karışmıştır.
Daha 2 Ekim 1552’de Kazan şehrini alan Korkunç İvan, Rusya’yı tarihte ilk defa olarak büyük devletler arasına sokmuştur; Rusya yıllardır bu vasfını muhafaza etmektedir. Ruslar’ın eline geçen ilk Türk ülkesi olan Kazan’da Türk’lüğün bugüne kadar devam etmesi, Türk ırkına mahsus mucizelerden sayılabilir. Çünkü 400 yıl korkunç bir Rus zulmü hüküm sürmüştür. Fakat bu bölge Türk’lüğünün bin yıllık geçmişi olması ve köklü bir kültüre sahip bulunması, imha tehlikesini önlemiştir. Kazan, Türk’lüğün kültür merkezlerinden biri olmuş ve zamanımıza kadar büyük simalar yetiştirmiştir. Kazan lehçesi, Türk edebî şivelerinin en önemlilerindendir; zengin edebiyatı vardır.
