Mesleki gelişim süreci nedir, evreleri nelerdir? Mesleki gelişim sürecinin evrelerinin özellikleri, konu anlatımı.
Mesleki Gelişim Süreci
Günümüzde meslek seçiminin bir anda verilen bir karar olmadığı, mesleki gelişim süreci içinde biçimlenerek ortaya çıktığı anlayışı kabul edilmektedir. (Meslek gelişim süreci, çocuklukta bir meslek fikrinin oluşmaya başlamasından itibaren, yetişkinlikte bir meslek sahibi oluncaya kadar geçen gelişim evrelerini kapsar.) Bu anlayışla günümüzde mesleki rehberlik yalnızca ortaöğretim döneminde yapılan meslek seçimine yardım hizmetleri olarak değil, mesleki gelişim sürecinin çeşitli dönemlerinde bireylerin meslek seçimine hazır hale gelmesi için sunulan yardımlar olarak (kariyer danışmanlığı uygulamaları) ele alınmaktadır.
Mesleki gelişim süreci 5 aşamada yaşanır.
1. Uyanış ve farkında olma (5-12 yaş)
Çocuk bu dönemde çevresinde bulunan yetişkinlerin bir meslek sahibi olduğu ve kendisinin de bir meslek edinmesi gerektiği konusunda farkın-dalık geliştirir. Meslek seçiminde ilgileri ön plandadır. Özdeşime dayalı mesleki seçimler yapar.
2. Meslekleri keşfetme ve araştırma (12-15 yaş) Çocuk meslekleri ve özelliklerini inceler.
3. Karar verme (15-18 yaş)
Birey, kendi özellikleri ile meslekleri gerçekçi şekilde analiz ederek kendisine uygun bir mesleği tercih eder. Bu dönemde öğrencinin özdeşime dayalı meslek seçmesi beklenmez. Kendi yetenek ilgi ve kişilk özellikleriyle örtüşen bir meslek seçimi yapılmalıdır.
4. Hazırlık (18-23 yaş)
Birey, tercih ettiği meslekle ilgili eğitim sürecine girer.
5. İşe yerleşme (23 + yaş)
Birey eğitimini aldığı mesleği icra etmeye başlar.
Öğretim Kademelerine Göre Mesleki Gelişim Görevleri
Günümüzde mesleki kararın gelişimsel bir süreç içerisinde biçimlenerek ortaya çıktığı anlayışının benimsendiği belirtilmişti. Bireylerin bu sürecin her döneminde başarmaları gereken birtakım “mesleki gelişim görevleri” bulunmaktadır.
a. Okul Öncesi ve İlköğretim I. Kademede (5-12 yaş) Mesleki Gelişim Görevleri :
Kendini ve çevreyi inceleme güdüsünü geliştirme Tüm mesleklere karşı olumlu tutum geliştirme (Her mesleğin gerekli ve önemli olduğu anlayışını kazanma)
Çalışmaya ve iş yaşamına karşı olumlu tutum geliştirme (Bu gelişim görevi ‘çalışmayı öğrenme’ olarak nitelendirilmektedir. Çocuk bir meslek sahibi olmanın, çalışmanın önem ve gereğini fark etmelidir.) Mesleğin belli bir eğitimle kazanıldığını farkına varma İş ve çalışma dünyasını anlama Çalışma yaşamı için gerekli tutumları kazanma Mesleklerin her iki cinsiyet için de uygun olabileceğini kavrama ilgi ve yeteneklerini keşfetmeye başlama Okul öncesi ve ilköğretim I. kademede rehberlik hizmetlerinde en önemli görev sınıf öğretmenlerine düşmektedir. Öğretmenler iyi düzenlenmiş eğitim ortamları ile çocukların güçlü ve zayıf yönlerini keşfetmelerini sağlamalı, onların girişimcilik duygularını desteklemelidir. Basit durumlar için bile olsa çocuklara karar verme fırsatları tanımalı böylece karar verme becerilerinin gelişimine yardımcı olmalıdır. Oyun, sosyodrama gibi tekniklerle çocukların mesleki rolleri öğrenmelerini sağlamalıdır. Ayrıca başta kendi mesleklerine olmak üzere tüm mesleklere karşı olumlu bir tutum takınarak öğrencilerine uygun bir model olmalıdır.
Okul Öncesi ve İlköğretim I. Kademede Yapılabilecek Mesleki Rehberlik Etkinlikleri
Amaç: İş ve çalışma dünyasını anlama
1. ‘Büyüyünce ne olmak istersiniz?’ konulu drama etkinliği ile çocukların mesleki rolleri canlandırmalarını sağlama
2. Bir meslek elemanını sınıfa davet ederek yaptığı çalışmalar ile ilgili sorular sorma, bilgi alma
3. Bir meslekler listesi hazırlayarak önce öğrencilere kura çektirme daha sonra ise kime, hangi meslek çıktı ise o mesleğin rolünü oynamalarını sağlama (drama)
4. Bir çalışanla görüşüp iş yeri kurallarını öğrenmelerini isteme. Bu kuralların neden önemli olduğunu tartışma
5. Çocukların anne baba ya da başka bir yakınlarının mesleğini seçmelerini ve o meslekle ilgili onlardan bilgi alıp sınıfta sunmalarını sağlama
b. İlköğretim II. Kademede (12-15 yaş) Mesleki Gelişim Görevleri
• Meslek seçme sorumluluğunu kazanma
• Karar verme ve problem çözme becerisi kazanma
• Serbest zamanlarını değerlendirme alışkanlıkları geliştirme
• İlköğretimin sonunda önüne çıkacak yol ayrımlarında ne gibi seçenekler olduğunu bilme
• Meslekleri keşfetme ve tanıma
• Meslek hedeflerinin kaynağını bilme (çocuğun eğitim ve meslek hedeflerinde ne gibi değişiklikler olduğunun, hedeflerinin oluşmasında kimlerin etkili olduğunun, gelecekte nasıl biri olarak yaşamak istediğinin farkında olması)
• Meslek alanındaki önyargıları fark etme ve sorgulama
• Sahip olduğu niteliklerle tercih edeceği seçeneğin gerekleri arasında bağlantı kurabilme
İlköğretim II. kademede mesleki danışma ve rehberlik hizmetlerine duyulan gereksinim artmaya başlamaktadır. Bunun nedeni ilköğretim 6. sınıftan itibaren çocukların ya ileri eğitim ya da çalışma hayatına hazırlanma konusunda karar verme sürecinin başlamış olmasıdır.
Öğretmenler, öğrencilerin mesleki gelişimlerine yardımcı olmak için neler yapabilir?
• İş yerlerine ve üst eğitim kurumlarına gezi düzenleme
• Meslek üyelerini konuşmacı olarak sınıfa çağırma
• Öğrencilerin hayal ettikleri meslekleri sınıfta canlandırmalarını isteme
• Öğrencilerden meslekler hakkında bilgi edinip sınıfta sunmalarını isteme
İlköğretimde görev yapan psikolojik danışmanların mesleki danışma ve rehberlik kapsamındaki görevlerinden bazıları şunlardır:
• Cinsiyet ayrımcılığı yapmaları (kız çocuklarını okutmanın gereksiz hatta zararlı olduğunu düşündükleri için) ve/veya ekonomik yetersizlik gerekçesi ile çocuklarını okula göndermeyen velilere müşavirlik hizmeti vermek
• Meslek eğitimi görmeyi planlayan öğrencilere meslekleri tanıtıcı yayınlara ulaşma becerisi kazandırmak
• Öğrencilere ilgi, yetenek testleri uygulayarak sonuçları onlarla paylaşmak
• Gereksinimi olan öğrencilere bireysel ya da grupla meslek danışmanlığı hizmeti vermek
• Öğretmenlerin uygulayabilecekleri, mesleki gelişim grup etkinliği programları hazırlamak ya da hazır olanları kullanabilmelerini sağlamak
• Üst eğitim kurumları hakkında bilgi vermek
İlköğretim II. Kademesinde Yapılabilecek Meslekî Rehberlik Etkinlikleri
Amaç: Meslek alanındaki önyargıları fark etme ve sorgulama
1) Öğrencilerin, toplumda çoğunlukla kadınların yürüttükleri meslekleri ve çoğunlukla erkeklerin yürüttüğü meslekleri listelemelerini isteme, sonuçları paylaşma
2) Toplumda cinsiyet ayrımcılığının nerelerden ve neden kaynaklandığını tartışma
3) Toplumda değişen kadın-erkek rollerinin iş yaşamına nasıl yansıdığını tartışma
c. Ortaöğretim Kademesinde (15-18 yaş) Mesleki Gelişim Görevleri
• Çağdaş çalışma yaşamının koşulları ve gereken nitelikler konusunda bilgi edinme
• Mesleki kararda kişisel özelliklerinin önemini kavrama, erişilebilir meslek hedefleri belirleme
• Yetenekleri, ilgileri ve meslek değerleri ile yaşam değerlerini gerçekçi ve doğru olarak değerlendirebilme
• Eğitim ve meslek bilgileri veren kaynakları tanıma, bunlara ulaşma yollarını öğrenme
• Sağlıklı karar vermeyi engelleyen koşullar (bağımlılık, kendini yetkin görme, aşırı saygınlık ihtiyacı, kusursuz seçim yapma iddiası vb.) hakkında bilinçlenme
• Karar verme, amaç belirleme, plân yapma stratejileri geliştirme
• Mesleki kararda kendini sınırlayan etkenleri dikkate alma (ülkedeki eğitim-iş olanakları, bireysel özellikler vb.)
• Mesleki kararda ailenin görüşlerini de dikkate alma
• Liseden sonra birey iş hayatına atılacaksa iş olanaklarını araştırma, aksi takdirde üniversite sınavına hazırlanma
• Kendi yetenek, ilgi ve kişilik özelliklerine uygun bir meslek seçme
• Yapılan seçimlerin sorumluluğunu alma
• İş yaşamının getireceği stresleri ve güçlükleri anlama
Meslek lisesinde ayrıca;
• Güçlü bir mesleki kimlik geliştirme
• İş arama becerileri kazanma
Ortaöğretim döneminde yapılabilecek mesleki rehberlik etkinlikleri Amaç: İş arama ve iş bulma yollarını öğrenme
1) Öğrencilerden iş arama ilânlarının hangi gazete ve dergilerde olduğunu araştırmalarını ve sınıfa getirmelerini isteme
2) İş Kurumunun işe yöneltme ve yerleştirme konusunda yaptığı hizmetleri araştırmalarını isteme
3) İş ilânlarındaki eğilimleri saptamalarını ve hangi alanlarda hangi özelliklerin daha çok arandığını tartışmalarını sağlama
4) “Bir iş görüşmesi nasıl yapılır?”, “Başvuru dilekçesi nasıl yazılır?”, “Özgeçmiş nasıl hazırlanır?” konuları ile ilgili uygulamalar yaptırma
