İlamsız icra, ilamsız icra takibi nedir? İlamsız icrada görev ve yetki itirazı, yetkili icra mahkemesi, hakkında bilgi.
İlamsız İcra Nedir?
> Alacaklı elinde bir ilam yahut ilam niteliğinde bir belge olmadan da doğrudan icra dairesine başvurarak icra takibi başlatabilir. Yani alacaklının alacak hakkını talep edebilmek için mahkemeye başvurmaksızın cebri icra yoluna başvurması mümkündür, ki bu takip yoluna ilamsız icra denir.
> İlamsız icra kural olarak yalnızca para ve teminat alacakları için başvurabilen bir takip yoludur. Konusu para ve teminat alacağı olmayan bir alacak hakkı için ilamsız icra yoluna başvurulamaz.
Çocuk teslimi, çocukla şahsi münasebet kurulması, taşınır ve taşınmaz teslimi, bir şeyin yapılmaması ya da yapılması şeklindeki alacak hakları için ilamsız icra yoluna başvurulamaz.
> Konusu paradan başka olan alacak hakları ilamlı icra yolu ile takibe konu edilebilir.
> İlamsız icra da alacak hakinin konusu ve dayandırıldığı belgenin niteliğine göre üçe ayrılır: Genel haciz yolu ile takip (GHT), kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip (KSMHYT) ve kiralanan gayri – menkulün cebri icra yoluyla tahliyesi (KGCİYT).
İLAMSIZ İCRADA GÖREV VE YETKİ
1. Görev
> Görev, hangi icra işleminin hangi icra organı tarafından yapılacağı ile ilgilidir. “İcra hukukunda her derecede yalnız bir çeşit icra organı bulunduğundan, cebri icra organları arasında bir görev uyuşmazlığı çıkmaz.” Asıl icra organlarının görevleri birbirlerinden net bir şekilde ayrılmıştır. Buna göre asıl icra organlarını bir kez daha hatırlamakta fayda vardır:
***Yargıtayın ilgili hukuk daireleri
***İcra mahkemeleri
***İcra daireleri
2. Yetki
> Görev, bir icra işleminin, “hangi cebri icra organı” (icra dairesi, icra mahkemesi, Yargıtayın ilgili daireleri) tarafından yapılacağı ile ilgilidir. Yetki ise bir icra işleminin “hangi yerdeki icra organı” tarafından yapılacağı ile ilgilidir.
> “İlamsız icradaki yetki, bir ilamsız icra takibine hangi yerdeki icra dairesi tarafından bakılacağının belirlenmesi demektir.” İlamsız icrada genel yetkili icra dairesi, borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesidir. Ancak bazı hallerde icra daireleri özel yetkilidir. Yani bazı hallerde borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesinin yanında başka bir yerdeki icra dairesi de yetkili olabilmektedir. Burada unutulmaması gereken husus genel yetkili icra dairesinin borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesi olmasıdır. Bazı durumlarda bu genel yetki kuralının dışında özel yetki kuralları geçerli olabilmektedir.
Özel yetki kurallarının geçerli olduğu haller şunlardır:
***Sözleşmeden doğarı para borçları için, sözleşmenin yerine getirileceği yerdeki (ifa edileceği yerdeki) icra dairesi de yetkilidir. İfa yeri sözleşmede kararlaştırılmamışsa, para borcu götürülecek borçlardan olduğundan, alacalının ödeme zamanındaki yerleşim yarinde ödenir. Bu nedenle para borcunun ifa mahalli alacaklının yerleşim yeri olup, alacaklının kendi yerleşim yerinde icra takibi yapılabilir.
***Yetkili icra dairesi, sözleşmenin yapıldığı (kurulduğu) yer icra dairesi de olabilir.
***İhtiyati hacizden sonraki takiplerde, ihtiyati haciz kararını veren mahkemenin bulunduğu yerdeki icra dairesinde de icra takibi yapılabilir.
> Özetle genel yetki kuralı uyarınca, ilamsız icrada yetkili icra dairesi “borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesi”dir. Ancak özel yetki kurallarının uygulandığı kimi hallerde;
***sözleşmenin ifa yeri icra dairesi
***sözleşmenin yapıldığı yer icra dairesi
***ihtiyati haciz kararını veren mahkemenin bulunduğu yer icra dairesi de yetkili olabilmektedir.
> İcra dairesinin yetkisi kamu düzenine ilişkin değildir. Bu nedenle alacaklı yetkisiz bir icra dairesinde takip başlattığında, icra dairesi yetkisizliği kendiliğinden gözetemez; icra dairesi yetkisizliği ancak borçlunun itirazı üzerine inceler, icra dairesinin yetkisinin kamu düzenine ilişkin olmamasının bir diğer sonucu da tarafların aralarında yapacağı yetki sözleşmesi ile yetkili icra dairesini değiştirebilmeleridir.
a. Yetki Sözleşmesi
> Yukarıda da belirtildiği üzere icra dairesinin yetkisi kamu düzenine ilişkin olmadığından taraflar (alacaklı ve borçlu) aralarında anlaşarak yetkili icra dairesini değiştirebilirler.
ÖRNEK:
Konya’da ikamet eden borçlu ile Ankara’da ikamet eden alacaklı, aralarında anlaşarak Ankara’daki icra dairesini de Konya’daki icra dairesinin yanında yetkilendirebi-lirler. Burada Konya icra dairesinin (borçlunun yerleşim yeri) yanında yetki sözleşmesi ile Ankara’daki icra dairesi de yetkilendirilmiş olur.
> Yetkili icra dairesinin yanında bir başka icra dairesinin de yetkilendirilmesi yetki sözleşmesi ile olur.
> Yetki sözleşmesinde şu özelliklere dikkat edilmelidir:
***Yetki sözleşmesi yazılı olmalıdır.
***Yetki sözleşmesi bir icra takibine ilişkin olmalı ve yetkili kılınan icra dairesi açıkça belirtilmelidir.
***Yetki sözleşmesiyle kanunen yetkili olan genel ve özel yetkili icra dairelerinin yetkisi kaldırılamaz. Yani sözleşme ile yetkili kılınan icra dairelerinin yanında genel ve özel yetkili icra daireleri de yetkili olarak kalmaya devam eder.
b. Yetki İtirazı
> İcra dairesinin yetkisi kamu düzenine dair olmadığından icra dairesi kendiliğinden yetkisizlik kararı veremez. Bu nedenle icra dairesinin yetkisizliği itiraz yolu ile ileri sürülebilir.
> İcra takibini alacaklı takip talebinde bulunarak başlatacağından icra dairesinin yetkisizliği iddiası borçlu tarafından ileri sürülür. Borçlu 7 günlük itiraz süresinde yetki itirazını icra dairesine yapar. İtiraz süresi geçtikten sonra borçlu yetki itirazında bulunamaz; artık icra dairesinin yetkisini kabul etmiş sayılır.
> Süresi içerisinde icra dairesine yapılan yetki itirazı icra takibini durdurur. Borçlunun yetki itirazında bulunması halinde alacaklı iki şekilde hareket edebilir:
***Alacaklı borçlunun yetki itirazını kabul edebilir. Bu durumda alacaklı icra dosyasının, borçlunun yetki itirazında belirtilen icra dairesine gönderilmesini ister ve yetkisiz icra dairesi de dosyayı yetkili icra dairesine gönderir. Dosyayı alan icra dairesi, borçluya yeni bir ödeme emri tebliğ eder. Borçlunun bundan sonra bir kez daha yetki itirazında bulunması söz konusu değildir. Borçlu yeni ödeme emrine yetki itirazı dışındaki diğer itirazlarda bulunabilir (borca ve imzaya itiraz).
***Alacaklı borçlunun yetki itirazını kabul etmeyebilir. Bu durumda alacaklı yalnızca “itirazın kaldırılması yolu” ile icra mahkemesine başvurabilir. Yetki itirazını inceleme görevi sadece icra mahkemesine aittir.
Alacaklı yetki itirazına karşı itirazın iptali davası açamaz. Borçlu hem yetkiye hem de esasa (borca veya imzaya) itiraz etmişse alacaklı itirazın iptali davası açabilir. Bu durumda mahkeme hem esası hem de yetkiyi inceleyebilir.
> İcra mahkemesi yetki itirazını doğru bulursa, alacaklının itirazın kaldırılması talebini reddeder, icra mahkemesi yetki itirazını kabul etmezse, icra dairesinin yetkili olduğuna karar verirse itirazın kaldırılmasına karar verir, icra takibi kaldığı yerden devam eder.
> Yukarıda belirtilenler icra dairesinin yetki durumuna ilişkindir. Bir diğer önemli husus da icra mahkemeleri ve genel mahkemelerin yetki durumlarıdır.
c. Yetkili İcra Mahkemesi
> Yetkili icra mahkemesini şöylece tespit etmek mümkündür:
***Şikayette şikayet edilen işlemi yapan icra dairesinin bağlı bulunduğu icra mahkemesi yetkilidir.
***İtirazın kaldırılması talebinde, itirazın yapıldığı icra takibini yürüten icra dairesinin bağlı olduğu icra mahkemesi yetkilidir.
***Cezai hükümlerle ilgili olarak yetkili icra mahkemesi, icra takibinin yapıldığı yerdeki icra mahkemesidir.
İki icra mahkemesi arasında yetki uyuşmazlığı çıkması halinde merci tayini yoluna başvurulur. Merci tayini, iki mahkeme arasında yer yönünden yetki uyuşmazlığı olması halinde yetkili mahkemenin üst mahkeme tarafından belirlenmesidir.
NOT
Genel mahkemelerin yetkisi kural olarak HUMK hükümlerine göre belirlenir.
