Güney Amerika iklimi ile ilgili genel bilgiler. Güney Amerika’nın iklimi ve ikliminin genel özellikleri ile ilgili bilgiler.
Güney Amerika iklimi büyük çeşitlilik gösterir. Gene de büyük bir bölümü ekvator kuşağında yer aldığından, kıtanın yarısına tropikal iklim egemendir. İklimi belirleyen etkenler. Atlas Okyanusu ve Büyük Okyanustaki antisiklon alanlarından gelen rüzgârlar, kıta üzerindeki hava dolaşımını etkiler. Güney Yarıküre’de güneydoğudan, Kuzey Yanküre’de ise kuzeydoğudan esen alize rüzgârları da kıtayı etkisi altına alır. Biri Güney Kutbu bölgesinde yer alan, öbürü Brezilya’nın kuzeydoğusundan Arjantin’deki Gran Chaco bölgesine kadar uzanan iki alçak basınç merkezi iç bölgelerdeki rüzgârları belirler.
Andlar batıda bir set oluşturarak, Büyük Okyanus antisiklonundan gelen rüzgârların kıtanın içlerine ulaşmasını önler. Kıtanın iklimi açısından okyanus akıntıları da büyük önem taşır. Batı kıyısındaki Peru (Humboldt) Akıntısı kuzeye ilerleyen ve ancak Ekvador kıyılarında batıya dönen soğuk bir akıntıdır. Doğu kıyısını ise güneyden gelen soğuk Falkland Akıntısı ile kuzeyden gelen sıcak Brezilya Akıntısı etkiler.Kıtanın ikliminde yükselti de önemli rol oynar. Gerçekte tropikal kuşakta yer alan geniş alanlar Andlar’la birlikte yükseldiğinden, farklı iklim özellikleri taşır.
İklim bölgeleri. Güney Amerika’da tropikal, ılıman, kurak ve soğuk olmak üzere başlıca dört iklim bölgesi görülür. Tropikal bölgedeki yağmur ormanlarında yıllık sıcaklık ortalaması 30°C’dir ve bu ortalamada 3°C’den çok oynama görülmez. Kuzey ve güney bölgelerde mevsimlere göre farklılıklar olsa da, yağış her zaman görülür. Yıllık yağış miktarı ortalama 2.500 mm iken, Kolombiya’nın Chocö yöresinde rekor düzeye, 8.991 mm’ye ulaşır.
Savan iklimi tropikal bölgedeki ikinci iklim türünü oluşturur. Savan ikliminde yıllık sıcaklık ortalaması 18°C’nin altına düşmemekle birlikte, günlük sıcaklık farklılıkları birinci türe göre daha büyüktür. Daha az yağış alan bu bölgede yılın bir bölümü oldukça kurak geçer. Savan iklimi Orinoco Havzası, Brezilya Platosu ve Ekvador’un batısındaki kimi yörelerde etkilidir.
Oğlak Dönencesinin güneyinde kalan kimi bölgelere ise ılıman iklim özellikleri egemendir. Bu iklimin başlıca özelliği kış mevsiminde sıcaklığın düşük olmasıdır. Atlas Okyanusu kıyısında en soğuk ayların ortalama sıcaklığı 17-10°C arasında değişir. En sıcak aylarda ise ortalama 25°C’dir. Kıyıdan batıya, iç bölgelere doğru yağış da azalır. Kıtanın batı kıyısında, Şili’nin orta bölgelerinde ılık ve yağışlı geçen taşlarıyla Akdeniz iklimi özellikleri görülür, ama yaz aylan bu iklime oranla soğuktur. Kış aylarında da ortalama sıcaklık, Akdeniz iklimine göre daha düşüktür. Güneye inildikçe sıcaklık düşmekle birlikte, Kuzey yarıkürede ekvatordan aşağı yukarı eşit uzaklıkta bulunan Labrador ile karşılaştırıldığında kışlar o denli soğuk değildir. Kıyılarda oldukça sık görülen yağış iç bölgelere girildikçe büyük ölçüde azalır. Patagonya’ da doğu-batı iklim farklılıktan, kuzey-güney farklılıklarından çok daha büyüktür.
Kurak iklim, Güney Amerika’da dört bölgede görülür. Andlar’ın doğusundaki Patagonya’da yağış çok az, yıllık sıcaklık farklılıkları ise 3P°C’den fazladır. Kıtanın batı kıyısında, 5°-31° güney enlemleri arasında uzanan kıyı şeridi bir başka kurak bölgeyi oluşturur. Bunun nedeni kıyıdaki soğuk Humboldt Akıntısı ile Andlar’ın yakınlığıdır. Soğuk hava kütlesinden oluşan, yaklaşık 400 metre kalınlığındaki bir bulut katmanı, yere yakın hava katmanlarının ısınmasını engeller. Bu nedenle sıcaklık öbür bölgelere oranla oldukça düşüktür. Örneğin Lima’da, en sıcak ay olan şubatta 22°C’ye yükselen, en soğuk ay olan ağustosta ise 15°C’ye düşen sıcaklığın yıllık ortalaması 18°C dolayındadır. Yılın en az altı ayını güneşsiz geçiren Peru kıyıları dünyanın en “bulutlu” çölüdür. Olağanüstü koşullar dışında yağış hemen hemen hiç görülmez; ancak yoğun sis tabakası belirli bir nem sağlar. Kurak iklim bölgelerinden üçüncüsü, Kolombiya’nın kuzeydoğusundan Venezuela’ya uzanan çöldür. Brezilya’nın kuzeydoğusunda, Parnaıba ve Sâo Francisco ırmakları arasında kalan kuşak, dördüncü kurak iklim bölgesini oluşturur. Bu bölgede kuraklığın nedeni, iç kesimlerdeki dağlık alanların kuzeydoğu ve güneydoğudan gelen deniz rüzgârlarını birbirinden ayırmasıdır. Böylece, bu rüzgârların taşıdığı nem bölgeyi etkilemez. Sonuç olarak burada yıllık yağış miktarı 1.000 mm’nin altındadır ve kurak mevsim 7 ay kadar sürebilir.
Yıllık ortalama ısının 10°C’den düşük olduğu soğuk iklim bölgeleri, Arjantin ve Şili’nin güney ucu ile Andlar’ın 3.500 m’den yüksek kesimleridir. Kolombiya ve Ekvador’da, bu yükseltilerde iklim serin ve nemlidir. Gece ve gündüz arasında önemli farklılık gösteren sıcaklık genelde düşük, yağış boldur. Daha güneyde Peru, Bolivya ve Şili’de sıcaklık gene düşük, günlük sıcaklık farklan da büyüktür. Yıllık yağış 600-1.400 mm arasında değişir ve yalnızca Güney yarıküredeki yaz aylarında, kasım nisan arasında görülür. Sürekli ve sert esen rüzgârlar, sıcaklığı ve havadaki nem oranını iyice düşürerek kurak dönemlerin uzun sürmesine yol açar.
