Anlam özelliklerine göre isimler(adlar) kaça ayrılır? Özel isimler, soyut, somut isimler, eylem adları, yansıma adları hakkında bilgi.
1. ÖZEL AD:
Tek varlığı karşılayan adlardır. Özel ad türleri:
1. Kişi adları: Ahmet, Kaya, Yüksel, Yeşim,
Derya …
2. Hayvan adları: Yumoş, Tekir, Pamuk ..
3. Ulus adları: Türkler, Çinliler, İngilizler …
4. Ülke adları: Türkiye, İngiltere, Hollanda, Japonya …
5. Köy-kent adları: Ankara, Adana, Kayseri, Dağdibi…
6. Yer adları: Akdeniz, Van Gölü, Çukurova …
7. Kurum ve kuruluş adları: Türkiye Büyük Millet Meclisi…
8. Yapı, yapıt vb. adları: Kız Kalesi, Kız Kulesi. ..
9. Dil adları: Türkçe, Arapça, İngilizce …
10. Kitap, dergi, gazete adları: Hürriyet Gazetesi; Tempo …
Özellikleri:
*Özel adlar daima büyük harfle başlar.
Özlem, bizi burada bekleyecekti.
Bizi burada Özlem bekleyecekti.
*Özel adlara gelen yapım ekleri kesme imiyle ayrılmaz.
Bizler Türkçe konuşur, Türkçe düşünürüz.
*Özel adlara gelen çekim ekleri kesme imiyle ayrılır.
Bizler Türkçe’de bulabileceğimiz şeyleri başka dillerde aramamalıyız.
*Özel adlara getirilen “-ler” çoğul eki sözcüğe başka anlamlar katıyorsa kesme imiyle ayrılmaz.
Aliler dün bize geldi.
Toroslar, bizim yerimiz yurdumuzdu.
Mustafa Kemaller ölmedi, ölmeyecek.
*Tür adları özel ad olarak kullanılabilir.
Yıldız, dün bizi de ziyaret etti.
*Güneş, dünya, ve ay isimleri, astronomi (gökbilim) veya coğrafya ile ilgili bir kavramın adı oldukları zaman özel ad gibi bunun dışında tür adı gibi kullanılır: Ay, Dünya nın uydusudur. Benim dünyama kimse karışmasın. Gelecek ay buluşuruz.
2. TÜR ADI:
Aynı türden varlıkları karşılayan adlardır.
1.Canlı varlık adları: insan, hayvan, kedi, köpek, ağaç …
2.Cansız varlık adları: ev, kitap, taş, kaya .
3.Kavram adları: iyilik, güzellik, dostluk .
4.Akrabalık adları: anne, baba, kardeş, abla,teyze …
5.Organ adları: kalp, ciğer, parmak, ağız .
6.Meslek adları: berber, kasap, marangoz .
3. SOMUT AD:
Duyu organlarımızla (göz, kulak, burun,deri) varlığını algılayabildiğimiz nesnelere verilen adlardır.
1.Görme: kitap, kalem, dağ, iri…
2.Dokunma: soğuk, sıcak, sert…
3.İşitme: gürültü, fısıltı, takırtı …
4.Tatma: acı, tatlı, ekşi, kekremsi. ..
5. Koklama: misk kokusu
4. SOYUT AD:
Duyu organlarımızla varlığını algılanadığımız kavrarnlara verilen adlardır.
Adalet, kin, özgürlük, mutluluk, bağımsızlık, Tanrı, Cin, Şeytan …
SOMUTLAŞTIRMA:
Soyut bir kavramın somut sözcüklerle anlatılmasıdır.
“Bu olay kafamı karıştırıyor.”
Yukarıdaki cümlede “karıştırmak” sözcüğü somut değil, soyut bir anlamda kullanılmıştır.
5. EYLEM ADLARl:
İş, oluş, eylem bildiren adlar eylemden oluşan adlardır. Eylemlerden, türlü biçimlerde ad soylu sözcükler türetilir. Bunlar çok kullanılan biçimlerdir: öteki adlar gibi özne, tümleç, yüklem olurlar. -mak/-mek, -ma/-me, -ış/-iş/-uş/-üş ekleri eylemden ad türeten eklerdir. Bu eklerle, eylem kök ya da gövdesinden türetilen eylem adlarına eylemlik diyoruz.
Eylem kök ya da gövdesine getirilen kimi eklerle türetilen bu eylemlik adları tamlama kurar: takma diş, yapma bebek, dönme dolap, … e bakmak görevi, süsleme sanatı, görüş açısı, giyiniş biçimi gibi.
Ad durum eklerini alan eylem adları, ad durumlarına girer:
gelme-y-i, bilme-y-e, görme-de, gitme-den, giyiniş-in, kesme-ce gibi.
Tümcede ekeylem alarak yüklem olurlar: yapmak-tır, bilmek-miş; okuma-dır, yürüyüş-tü gibi.
Olumsuzluk eki, -ma ekini alırlar ve kavram, olumsuzluk kazanır: al-ma-mak, gel-me-me, gör-me-y-iş gibi.
-mak/-mek
Eylem kök ya da gövdelerine gelerek ad yapar. Bu ekle oluşan sözcüğe eylemlik (mastar, infinitivus ) denilmektedir: açmak, aramak, başlamak, gelmek, bildirmek, ekmek, dikmek, işletmek gibi.
Bu tür öğeler, adlardan farklı olarak -lar /-ler çoğul ekini almazlar.
Tümcede öteki adlar gibi özne, tümleç, yüklem görevlerinde kullanılırlar.
Belirtili tamlamalara girmezler.
Belirtisiz tamlamada tamlayan olarak kullanılır:
“Şimdi o benden daha ihtiyar görünmesine karşın bu ağabey dedirtmek ümidi büsbütün söndü.”
“Otelde bir Buharalı çocuk yanımıza geldi. Geniş yüzlü, beyaz dişli, kısa burunlu, konuşmak heveslisi bir çocuktu.”
“Kraliçenin hükümeti, tarafsızlık politikasını sonuna kadar savunmak kararıyla sınırları dibinde … “
Öteki adlar gibi ad durumlarına girerler: başlamaya, başlamakta, başlamaktan gibi.
Burada, az kullanılan -maklık/-meklik ekinin varlığına da değinmek gereklidir.
-ma/-me
Eylemden iş ve eylem adları yapan bu ek de ad gibi kullanılır. En işlek ad yapım ekidir: alma, okuma, dolma, yazma, gelme, gitme, soruşturma, başlatmama, görüşmeme gibi. Bu ekle türetilen eylem adı, tamlama kurabilir, ad durumlarına girer ve tümcede öteki adlar gibi özne, tümleç, yüklem olur.
-ış/-iş/-uş/-üş
Bu ek de iş, hareket, tarz bildiren ad yapar, öteki eylem adları gibi ad görevinde kullanılır: açılış, çekiliş, doğuş, iniş, sunuş, satış, uçuş, dönüş gibi.
6. YANSIMA ADI:
Doğadaki seslerden esinlenilerek oluşturulmuş adlardır. Yansırna adları sadece duymayla ilgilidir.
Çat, Pat, uğultu, gürleme, kükreme,böğürme,homurtu, inilti. ..
