Anlatım Özellikleri ve Örnekleri (Doğruluk Açıklık Yalınlık Duruluk Özgünlük)

0
Advertisement

Türkçede anlatın teknikleri özellikleri nelerdir? Anlatım özelliklerine örnekler, doğruluk, açıklık, yalınlık, duruluk, özgünlük vb. açıklaması.

anlatım özellikleri

ANLATIM ÖZELLİKLERİ

Dil, düşüncenin göstergesidir. Okuduğunu anlayabilmenin, doğru düşünebilmenin, anadilinin işleyiş düzeniyle çok güçlü bir ilgisi vardır. Bir ifadenin açık, anlaşılır ve doğru olabilmesi için aşağıda belirtilen nitelikleri taşıması gerekir.

I. Doğruluk:

Cümlenin, Türkçe’nin sözdizimi kurallarına uygun dizilmesi niteliğidir. Cümlenin çekirdeği, kurucu öğesi kabul edilen yüklem ile diğer öğeler arasında uyum varsa o cümle doğrudur.

ÖRNEK:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Burada, en çok eski arkadaşlarımı arıyor, özlüyorum.
B) Konunun az bilinen bir yönüne ışık tutuyor, aydınlatıyor.
C) Yeni çıkan kitapları alıyor, hemen okuyorum.
D) Gezilerinde yeni yerler görüyor, değişik insanlar tanıyor.
E) Yaptıklarını yeterli bulmuyor, eleştiriyor.

Advertisement
Çözüm:

Bir cümle kuruluşça doğrul değilse o cümlede anlatım bozukluğu vardır. Bir cümlenin dilbilgisi kurallarına uygun kurulup kurulmadığını anlayabilmek için o cümlenin açılımı yapılır. Ortak kullanılan sözler, sözcükler hatta seslerin ortaklığına son verilerek cümleler ayrı ayrı kontrol edilir. Şimdi her seçeneği açalım:

A) Burada en çok eski arkadaşlarımı arıyorum, Burada en çok eski arkadaşlarımı özlüyorum.
B) Konunun az bilinen bir yönüne ışık tutuyor. Konunu az bilinen bir yönüne aydınlatıyor.
C) Yeni çıkan kitapları alıyorum.
Yeni çıkan kitapları hemen okuyorum.
D) Gezilerinde yeni yerler görüyor. Gezilerinde değişik insanlar tanıyor.
E) Yaptıklarını yeterli bulmuyor. Yaptıklarını eleştiriyor.
B seçeneğindeki ikinci cümle bozuk. Seçenek “Konunun az bilinen bir yönüne ışık tutuyor, konuyu aydınlatıyor.” biçiminde kurulmalıydı.

Not: Bu nitelik, anlatım bozuklukları bölümünde ayrıntılı bir biçimde incelendi.

II. Açıklık:

Bir düşüncenin kolayca, rahatça kavranması demektir açıklık. Anlatımın açık olabilmesi için, seçilen sözcüklerin anlam inceliklerine dikkat edilmesi, sözcüklerin yerli yerinde kullanılması, anlatılmak istenenin noktalama işaretlerinin yardımıyla belirginleştirilmesi gerekir. Anlatımı açık bir cümleden o cümleyi okuyan herkes aynı şeyi anlar. Bir cümleden birden farklı anlam çıkarılıyorsa o cümlede anlam bulanıklığı vardır.

ÖRNEK:

“Genç saçlarına ak düşmemiş, şiirimize, hikâyeciliğimize taptaze bir hava getiren isimlerdi bu saydıklarım.”
Bu cümlede hangi sözcükten sonra virgül konursa anlam karışıklığı giderilmiş olur?

A) genç
B) saçlarına
C) hikâyeciliğimize
D) getiren
E) bu

Advertisement
Çözüm:

Cümledeki “genç” sözcüğünün görevi belirsiz. “Genç insanlar mı, genç saçlar mı?” Cümleyi bu karışıklıktan kurtarmak için “genç” sözcüğünden sonra virgül getirmek gerekir. Yanıt A’dır.

III. Yalınlık:

Bir anlatım yalınlığı o ifadenin süsten, gösterişten uzak olması demektir. Yalın bir ifadede, düşüce dolambaçlı yollara sapılmadan, “çıplak sözle” anlatılır.

ÖRNEK:

O şiirlerde duygular, düşünceler, bütün yabancı öğelerden, fazlalıklardan, süsten arınmış olarak, en saf, en katıksız biçimiyle belirir. İki nokta arasındaki en kısa çizginin düz çizgi olması gibi. Parçada sözü edilen özellik, aşağıdakilerden hangisi ile adlandırılabilir?

A) yoğunluk
B) etkililik
C) açıklık
D) yalınlık
E) bütünlük

Çözüm:

Parçadaki “süsten arınmış olarak” sözü yanıtı verir. Yanıt D’dir.

IV. Duruluk:

Anlatılmak istenen düşünceyi, yeterince sözcükle anlatmaktır. Duru bir cümlede gereksiz sözcük bulunmaz. Cümlede anlamca birbirini karşılayan sözcüklerin kullanılması bu niteliği zedeler.

ÖRNEK:

“İyi bir cümlede gereksiz sözcük bulunmaz. Bunu şöyle anlayabiliriz: Bir sözcüğü attığımızda cümlenin anlam ve anlatımında bir daralma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa gereksizdir.” Bu ölçüte göre, aşağıdakilerden hangisi iyi bir cümle değildir?

A) Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı.
B) Yağmur, sabaha değin aralıksız yağdı.
C) Bütün gün tarlada hiç ara vermeden çalıştık.
D) Doğadaki canlılar üzerinde sayısız inceleme yapıldı.
E) Ormanların iklim üzerindeki etkisi anlatıldı.

Çözüm:

A seçeneğindeki “neşeli” ve “şen” sözcükleri aynı anlamdadır. Birini çıkarılması anlamda bir daralmaya yol açmaz. Yanıt A’dır.

V. Akıcılık:

Cümle içindeki sözcüklerin, sözcük içinde hecelerin, hece içinde seslerin uyuşur nitelikte olmasıdır akıcılık. Akıcı bir anlatımda sesler, sözcükler birbiriyle karışmaz, kolayca okunur. Tekerlemeler akıcı olmayan anlatımlara örnektir.

ÖRNEK:

Onun denemelerini okurken kendimden geçiyorum ve zamanın nasıl geçtiğini anlamıyorum. Sözcükleri öylesine güzel seçiyor ve kullanıyor ki sözcükler anlatımın içinde akıp gidiyor sanki. Dile takılmayan sözcükleri seçmede ve kullanmada tanrı vergisi bir yeteneği var.

Advertisement

Bu parçada sözü edilen sanatçının anlatımının hangi özelliği üzerinde daha çok durulmaktadır?

A) yalınlık
B) sadelik
C) etkileyicilik
D) bütünlük
E) akıcılık

Çözüm:

Parçadaki “sözcükler anlatımın içinde akıp gidiyor sanki, dile takılmayan sözcükler seçmede ve kullanmada tanrı vergisi bir yeteneği var” sözleri akıcılıkla ilgilidir. Yanıt E’dir.

VI. Doğallık (İçtenlik) :

Duygu ve düşüncelerin içten geldiği gibi anlatılmasıdır. Bir ifadenin doğallıktan uzaklaşılması o ifadenin yapmacıklığa düşmesi demektir. Bir anlatımın yapmacık olması o anlatımın inandırıcı niteliğini zedeler.

ÖRNEK:

“Yazarlıkta ilk öğretmenim annemdir. Annem İstanbulluydu. Anadolu’yu yakından görüp tanımıştı. Halkın dil ve düşünce gerçeklerini içine iyice sindirmişti. Okur yazardı. Ama gramer bilmezdi. Edebiyat bilgisi kıt bir kadındı. Sezgisi güçlüydü. Yazdıklarımı anneme okur, nasıl olduğunu sorardım. Yazdıklarımın kimi yerlerini ‘Burası olmamış.’ diye eleştirirdi. Nedenini sorduğumda: ‘Böyle denmez de ondan.’ derdi.”

Parçaya göre, yazarın annesinin, onun anlatımında bulunmasını istediği nitelik nedir?

A) doğallık
B) duruluk
C) akıcılık
D) özlülük
E) tutarlılık

Çözüm:

Sorunun yanıtı annenin sözlerinde belirtilmiş: “Böyle denmez, “sözü, anlatımın doğal olmadığını belirtir. Yanıt A’dır.

VII. Sadelik:

Duygu ve düşünceleri sokaktaki insanın, halktan birinin anladığı sözcükleri kullanarak anlatmaktadır. Örneğin hukuk dili, halk tarafından anlaşılmayan bir yığın sözcük içerdiğinden sadelikten uzak kalır.

ÖRNEK:

“Ben, Halit Ziya ile Cenap’ın gösterişli, yabancı sözcüklerle yüklü, anlaşılması güç nesrinden, birdenbire, bu ana kadar yazılmamış, doğal dile döndüğüm için herkesi şaşırttım. Haklı mıyım, değil miyim ilerde belli olacak.” diyen bir sanatçının anlatım özelliği, aşağıdakilerden hangisidir?

A) sadelik
B) akıcılık
C) duruluk
D) yoğunluk
E) etkileyicilik

Advertisement

VIII. Özgünlük

Anlatımın sıradan olmaması, herkesten farklı bir nitelik göstermesi demektir.

ÖRNEK:

“Beni genel değer yargılarıyla anlamaya çalışanları anlamam.” der Yahya Kemal. “Ben bir sanatkârım, bir sentezim. İklim, çevre, kültür, zaman hepsinin oluşturduğu bir sentez. Yani sadece kendime benzerim.”
Kendisinden böyle söz eden bir sanatçının ağır basan niteliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) çok yönlülük
B) yaratıcılık
C) üstün yeteneklilik
D) olağanüstülük
E) özgünlük

Çözüm:

Parçanın sonundaki “sadece kendime benzerim” sözü anlatımın özgünlük niteliğidir. Yanıt E’dir.


Leave A Reply