Bağlayıcı ünsüz nedir? Türkçedeki bağlayıcı ünsüzler ve özellikler, kullanımı ile ilgili kurallar, bağlayıcı ünsüz kullanım örnekler.
Bağlayıcı Ünsüzler
Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. Bu nedenle ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirilirse, araya -y, -n ünsüzlerinden biri girer. Bu ünsüzlere bağlayıcı ünsüzler adı verilir.
Bu dört ünsüzden hangisinin nerede kullanılacağı kesin olarak bellidir.
/y/ bağlayıcı ünsüzü:
Bu ünsüz, iki ünlü arasına girer: komşu-y-u, masa-y-ı pencere-y-i, Ayşe-y-i vb.
Bu bağlayıcı ünsüz, bazen ünlüyle biten bir sözcüğe ünsüzle başlayan bir ek getirildiği zaman da kullanılabilir:
- hasta-y-mış (hasta+imiş yerine)
- hasta-y-dı (hasta+idi yerine)
- hasta-y-sa (hasta+ise yerine)
- hasta-y-ken (hasta+iken yerine)
Görüldüğü gibi, bu durumlarda / y / koruma ünsüzü, aslında ünlü çatışmasını önlemektedir.
/n/ bağlayıcı ünsüzü:
Ali-n-in, Ayşe-n-in, Ankara-n-ın vb.
Ünlüyle sona eren tüm sözcüklerin sonuna gelebildiğine göre, bu bağlayıcı ünsüzün kullanım alanı çok geniştir.
Bağlayıcı zamir n’si de bağlayıcı olarak kabul edilir.
Bazı zamirlerle isim durum eki arasına ya da üçüncü kişi iyelik ekiyle isim durumu eki arasına giren / n / sesine zamir n’si denir.
Zamir n’si aşağıdaki durumlarda kullanılır:
1- Zamirlerle (o zamirine) isim durumu ekleri ve çokluk ekleri arasına / n/ girer: o-n-u, o-n-a, o-n-dan, o-n-un; kendi-n-i, kendi -n-e, kendi -n-de, kendisi -n-e; bu-n-u, o-n-da, bu-n-dan, şu -n-lara, bu -n-lardan; benimki -n-i, seninki -n-i, onunki -n-de;
2- Üçüncü kişi iyelik eki almış sözcüklerle isim durumu ekleri arasına girer: çantası-n-ı, cebi -n-de, eli-n-i, gözleri-n-i vb.
Görüldüğü gibi, zamir n’si farklı olarak, ünlüyle ünsüz arasına da girebilmektedir.
Bu iki sesten başka, bir de 3. teklik şahıs iyelik ekinin ünlüyle biten tabanlara geldiğinde türeyen bir / s /sesi, ilgi durum ekiyle taban arasına giren /n/ sesiyle, sıra sayı sıfatlarında türeyen / ş / sesleri de adı geçen eklerin bünyesinde değerlendirilmelidir. Türkçede yalnızca iki bağlayıcı ünsüz /y, n/ nin olduğu unutulmamalıdır.
Ali’nin sıra-s-ı, Boğaziçi köprü-s-ü, masa örtü-s-ü, soğan koku-s-u; su-y-um, su-y-un, ne-y-im, ne-y-in vb.
Neyi yerine bazen nesi biçiminin kullanıldığı da görülür:
iki- ş-er, altı- ş-ar, yedi- ş-er vb.
