Belit (Aksiyom) Nedir? Belitsel yöntem, belitsel sistem nedir? Belit (Aksiyom) hakkında bilgi.
Belit (Aksiyom); açıklanması için başka bir önermeye göre götürülemeyen, başka bir önermeye dayanarak kanıtlanamayan ve bunları gerektirmeden apaçık olan önermedir. Bu nedenle öteki önermelerin ön dayanağım ve temelini oluşturur. Tümdengelimli düşünmede, apaçık olsun olmasın en başta yer alan ve kendisi tanıtlanmamasına karşın öteki önermelerin tanıtlanmasına yarayan önermedir. Genellikle herkesin tartışmasızca benimsediği genel ve apaçık önermelerdir. Çoğunlukla matematikte, giderek doğa bilimlerinde ve felsefede kullanılır. Ancak bazen belitler genellik özelliği göstermesi bakımından postulatlar ve tanımlarla karıştırılabilirler. Örneğin Eukleides’in geometri kuramındaki doğru (çizgi) iki nokta arasındaki en kısa yoldur. Genellik özelliği bulunan bu tanım aynı zamanda belit gibi bir düşünme sisteminin başında yer alıp kendisine dayanılan başlangıç önermesi de olabilir. Genelliği ve bir düşünme sisteminin başında yer alması nedeniyle ona belit denemez. Tanım ile belit arasındaki ayrım belitlerin tanımlardan daha kuşatıcı olmasıdır. Ayrıca tanımlar sentetik (bireşimli), belitler ise analitik (çözümsel) karakterlidir. Tanımda önermedeki özneye kendisinde bulunmayan yeni bir şey katılır. Belitte ise önerme öznesinde olan açıklanır. Örneğin: “Bütün, parçalarından büyüktür” belitinde önerme hem genel geçerdir, hem de analitik karakterlidir. Analitik karakterleri, belitlerin düşünmenin daha evrensel bir ilkesi olan özdeşlik ilkesi temelinde ele alınmasını gerektirir. Düşünceyi evrensel olarak yönlendirmesi bakımından özdeşlik ilkesi belitlerden daha geneldir. Leibniz bu özellikten yola çıkarak belitlerin varlığı için özdeşlik ilkesinin gerekliliğinin ileri sürmüştür. En çok kullanımını matematikte bulan belit, felsefede en başarılı biçimde Spinoza felsefesinde kullanılır. Felsefesini “geometrik biçimde” (more geometrikco) düşünmeyle kuran Spinoza, baş eseri olan Etikdda; tanımlar, belitler önermeler, açıklamalar ve kanıtlamalarla tüm sistemini oluşturur.
Belitsel Yöntem (Aixomatik Metod): Daha çok tümdengelimli düşünmede geçerli olan bir yoldur. Bir kuram, bir belitsel sistem biçimine koyulmak istendiğinde, belitsel yönteme başvurulur. Burada kuramın tüm temel kavramları eksiksiz ve belirgince ortaya koyulur. Böylece kuram daha kesinleşir, genelleşir ve kanıtlamalarla sistemin bütünlüğü oluşturulur.
Belitsel Sistem: Genellikle matematikte görülen tümdengelimli bir kuramdır. Örneğin: Peano’nun aritmetiği. Belitsel sistemde sistemin temeli olan kavramlar ve bu kavramların belirlenişiyle, bir başka deyişle belitlerle işe başlanır. Daha sonra tanımlarla, açıklamalar, önermeler ve kanıtlamalarla sistemin bütünlüğü oluşturulur.
