Besinler nasıl sindirilir? Ağızda sindirim, midede sindirim, bağırsakta sindirim nasıl olur? Besinlerin sindirimi hakkında bilgi.
Sindirim Kanalı
Besinler Nasıl Sindirilir?
Besinlerin sindirilmesini ikiye ayırabiliriz: 1) Mekanik Sindirim; 2) Kimyasal Sindirim.
- Mekanik Sindirim. — Çiğneme, yutma, midenin, bağırsakların hareketleri, sindirim artıklarının dışarıya atılmasıdır.
- Kimyasal Sindirim. — Sindirim borusunun çeşitli bölümlerinden salgılanan tükürük, mide özsuyu, öt, pankreas, barsak özsuları gibi salgıların, besinleri etkileyerek, onları kana karışacak hale getirmeleri olayıdır.
Sindirim, besinlerin sindirildiği yere göre de adlar alır; ağızda sindirim, midede sindirim, bağırsakta sindirim gibi. Şimdi bunları kısaca gözden geçirelim.
AĞIZDA SİNDİRİM NEDİR?
Biraz önce de söz ettiğimiz gibi, sindirim ağızda başlar. Besinlerin daha sonraki sindirim işlemlerine hazırlanması bakımından, ağızda sindirim çok önemlidir; şu üç aşamadan geçer: 1) Çiğneme; 2) Tükrükle Karışma; 3) Yutma.
- Çiğneme. — Ağza alınan besin, çiğnemeyle, ufalanır. Dişlerin lokmayı kesmesi, delmesi, ezip parçalaması mekanik bir olaydır. En sonunda, lokma bir milimetrenin onda biri kadar ufalanır. En çok, 12 mm. büyüklüğünde bir parça yutabiliriz.
- Tükürükle Karışma. — Tükürük üç çjft büyük tükürük beziyle ağızdaki daha başka ufak bezlerden salgılanan bir sıvıdır. Tükürükte bulunan pityalin sayesinde, nişastalı besinler şekere çevrilir. Suda eriyebilen besinler de tükürükle sulandırılır, eritilir. Ayrıca, tükürük çiğnenen parçalan da birbirine yapıştırır, besinlere yutulabilecek bir biçim verir.
- Yutma. — Lokma, boğazdan geçerek, yemek borusundan mideye iner. Bu iş, çene, ağız, boğaz kaslarının çalışmasıyla, bir de yemek borusunun hareketleriyle olur. Lokmanın soluk borusuna kaçmaması için, bir kapakçık soluk borusunu kapatır; bu sırada, solunum da birkaç saniye için durur.
MİDE YİYECEKLERİ NASIL ÖĞÜTÜR?
Yutulan lokmalar mideye girince, mide kasları sıkıştırıcı hareketler yapmaya başlar. Bir yandan da, besinler mide salgısıyla karışır. Karışma işlemi midenin onikiparmak barsağına açılan bölümünde meydana gelir. Lokma, mideye girdikten az sonra, dalgayı andıran hareketlerle, onikiparmak barsağına açılan bölüme doğru itilir. Bu dalga biçimi hareketler 18-20 saniyede-bir olur. Yiyeceklerin midede öğütülmesinde başlıca iki yardımcı vardır:
Midenin Yapısı
Mide Özsuyu. — Mide özsuyu midenin sümükdokusunda salgılanan bir sıvıdır. Mide özsuyunun içinde tuzruhu (klorhidrik asit), pepsin, lipas, su, metal tuzları vardır. İşte bu maddelerin etkisiyle, yutulan besinin içindeki proteinler, yağlar, karbonhidratlı (şekerli) maddeler parçalanmaya başlar.
Lokma, artık yeteri kadar yumuşamış, mide özsuyuyla karışarak asit haline gelmiştir. Bundan sonra, onikiparmak bağırsağına geçer. Ancak, iyi çiğnenmemiş, ya da midenin yeteri kadar yumuşatamadığı sert lokmalar onikiparmak bağırsağına geçemez, örneğin, yutulan bir çekirdeğin dışarı çıkması, yumuşak besinlerin çıkmasından daha uzun sürer.
Mide özsuyuna karışan besinlere kimus adı verilir. Kimus, öğün öğün mideden onikiparmak bağırsağına geçer. Geçiş süresi, ortalama 4 – 5 saat kadar sürer.
Safra. — Onikiparmak bağırsağına geçen lokma, burada safra (öt) ile karışır. Bu sırada, çıkış kapısı da kapanır.
BAĞIRSAKTA SİNDİRİM NASIL OLUR?
Sindirilmeye başlamış, özsularla karışmış besinler (kimus), onikiparmak bağırsağından başlayarak, barsak hareketleriyle anusa doğru itilir. Onikiparmak bağırsağına pankreas bezi salgısıyla öt akar. Pankreas salgısında, tripsin, lipas, amilas gibi mayalandırıcı maddeler vardır. Tripsin proteinlerin, lipas yağların, amilas da nişastalı besinlerin sindirimini sağlar. Bu arada, karaciğer de öt (safra) salgılar, ödün bileşiminde bulunan safra asitleri lipasın etkisini artırır, yağların sindirimine yardım eder. Safra bağırsağa iyi akamazsa, yağlar sindirilemez. Bu sindirilmemiş yağlar, proteinlerin üstünü kaplayarak, bunların da sindirimini zorlaştırır.
İnce bağırsaklardan da bir özsu çıkar. Bu özsu besinlerin son parçalanmasını sağlar; onları bağırsaktan geçebilecek, emilebilecek hale getirir.
Böylece, nişastalar üzüm şekerine (glikoza), yağlar sabuna çevrilir. Barsak bezlerinin salgıladığı özsular da, şekerli besinleri üzüm şekerine dönüştürür. Bütün bu işlemler sonunda, besinler kana geçmeye elverişli bir biçime girmiş olur.
