Beyin nedir? Beynin tıbbi özellikleri nelerdir? Beyin ile ilgili temel bilgilerin yer aldığı ve ansiklopedik bilgiler içeren yazımız
BEYİN, kafatasının üst bölümünde, beyin zarı ile örtülü, iki yarım yuvar biçiminde sinir kütlesinden oluşan duyum ve bilinç merkezlerinin bulunduğu organımıza verilen isimdir.
Omuriliğin baş bölgesinde genişlemiş kesimi olup kafatası içine yerleşmiştir. Bu organ, sinir sisteminin en iyi düzenleyici merkezidir ve milyonlarca sinir hücresinden oluşur. Beyinle omuriliğin bağlantısı, kafatasmm dibinde bulunan bir delikle sağlanır. Beyin embriyoda, sinir tabaka denen özel bir dokudan gelişir. Bu tabakanın en ucu genişleyerek önbeyni oluşturur; arka bölüm ise zamanla genişleyerek omurilik durumuna gelir. Önbeyni izleyen bölüm orta, bundan sonra gelen bölüm de arka beyin olur. Beyin ve omuriliğin üzerleri üç katlı koruyucu zarla (meninks) sarılıdır. Bunlardan en dışta bulunanı sert zardır ve dura mater admı alır. Bu zar aynı zamanda üç zarın en kalın olanıdır, ikinci ve en içteki zarlar daha incedir ve beyinle omuriliğe yapışık durumdadırlar. İkinci tabaka örümceksi zar adını da alan araknoid mater; en içteki zar ise pia mater’&u. Bu zarlar arasındaki boşluk, beyin omurilik sıvısı adı verilen sıvı ile doludur. Böylece omurilikle beyin, sıvı ve zar tabakasıyla çevrili olduğu için sanki yüzüyor gibidirler. Bu durum omurlara ve kafatasına gelecek çarpmalardan bu iki organm korunmasını sağlar.
Omuriliğin hemen üstünde beynin omurilik soğanı (medulla) bölümü bulunur. Burada omuriliğin merkezi kanalı genişleyerek bir karıncık oluşturur. Buraya dördüncü ventrikül adı verilir. Beyin omurilik sıvısının; dördüncü ventrikülün tavanından salgılandığı saptanmıştır. Bir bölüm beyin omurilik sıvısı da beynin iç kesiminde yer alan öteki karıncıklardan salgılanır. Dördüncü ventrikülün tavanındaki deliklerden beyin omurilik sıvısı, beyin zarlarının arasına geçerek yerleşir. Omurilik soğanı bol sinir demetiyle kapıldır. Burada bulunan merkezler solunumu, kalp atışı hızını, kan damarlarının daralıp genişlemesini, yutkunmayı ve kusmayı denetlerler. Omurilik soğanının üst kesiminde çam kozalağı biçimindeki serebellum (beyincik) yer alır. Bu bölüm kas çalışmalarından sorumlu olduğundan, değişik canlılarda büyüklüğü kas çalışmalarıyla doğru orantılıdır. Beyincik zarar gördüğünde kaslar çalışamaz, felç ortaya çıkar. Beyinciğin hemen altında pans (köprü) adı verilen kalıl lif demetleri bulunur. Bunlar beyinciğin bir yarım küresinden ötekine uyartıları taşırlar. Tüm bu organların önünde bulunan ve en büyükleri olan kesim, beyin yarım küreleridir. Bunlar dörder bölüme ayrılarak incelenebilir: Alın (frontal), yan (parietal), şakak (temporal) ve kafa (oksipitaî) bölümleri.
Tıp dilinde lop diye adlandırılan bu bölümlerde, duyuların yorumlanması ve motor uyarıların oluşması gerçekleşir. Beyin yarım kürelerinin üst kesimine kabuk (korteks) adı verilir. Kabuk belirli görevleri yüklenmiştir. Bu nedenle deney hayvanlarından beyin kabuğunun belli noktalarının uyarılması sonucu vücudun belirli bir yerindeki sinir hücrelerinin uyarıldığı görülür.
Beyin yarım küreleri kesilip açıldığında kabuk bölümünün gri, iç bölümünün beyaz renkte olduğu görülür. Kabuğun gri renkli olması bu bölümün sinir hücrelerinin gövdelerinden oluşmasından kaynaklanır. Sinir hücrelerinin uzun uzantıları (aksonlar) beyaz olduğundan onlardan oluşan iç bölge-beyaz renklidir; bu bölgedeki uzantılar uyartıları beyinden omuriliğe ve öteki bölgelere ulaştırırlar. Beyin yarı kürelerin üstü girintili çıkıntılı olup bu bölümlerin arasına çeşitli merkezler yerleşmiştir. Örneğin, beyin kabuğunun bir alanı, konuşmayla ilgili olayları denetlemekteyse de ayrıca başka hareketleri de denetleyebilir. Konuşma merkezi motor merkeze yakın bölgededir. Bu bölge, sol elini kullananlarda sağ, sağ elini kullananlardaysa sol beyin yarım küresindedir.
Beynin ortabeyin bölümü de bazı işlevleri denetler. Ortabeynin kalın duvarları içinde bazı refleks merkezleri ve talamus ile serebnima giden ana lifler bulunur. Ortabeynin üst kesiminde dört tane alçak çıkıntı vardır. Bunların içinde birtakım görme ve işitme refleks merkezleri yer alır. Işıkla gözbebeğinin kısılması, sesle hayvanların kulaklarının dikilmesi bu merkezlerce denetlenir. Üçüncü karıncık da ortabeynin önünde bulunur. Üçüncü karıncığın kalın duvarına talamus denir. Burası duyu impulslarının iletim merkezidir. Talamusun duyuların dışa yansımasını yönettiği sanılır. Üçüncü karıncığın alt kesiminde ise hipotalamus bulunur. Bu bölge vücut ısısını, su dengesini, iştahı, tokluk duygusunu, kan basıncını ve uykuyu ayarlayan merkezleri içerir. Beyindeki ileti işlevleri elektriksel değişimler ve bunların sonucu kimyasal ileticilerin salınımıyla olur. Beynin elektriksel değişimleri elektroensefo-logram adı verilen aletle ölçülebilir. Bu ölçüme elektroensefolografi (EEG) adı verilir.
Bu ölçümlere bakılarak beyin dokularında bir zararın olup olmadığı saptanabilir. Örneğin sara (epilepsi) tanısı için en önemli ölçüt hastanın EEG’sinin çekilmesidir. Ayrıca günümüzde geliştirilen bilgisayarlı beyin tomografi aygıtlarıyla beynin tüm tabakaları kat kat incelenebil-mekte ve beyinde oluşacak tümör gelişmeleri ile kanamalar saptanabilmek-tedir. Damar içine verilen ışık geçirmeyen maddelerin yardımıyla da beyin damarları incelenerek tıkanma ve kanamaların tanısı yapılabilmektedir (anjiyografi).
