Meşrutiyet nedir? Birinci meşrutiyetin ilanı ne zaman, nasıl ve neden olmuştur. I. Meşrutiyetin ilan edilmesinin amaçları nelerdir?
Bir ülkenin hükümdarın başkanlığı altında, halkın seçtiği bir meclisle birlikte yönetilmesi anlayışına Meşrutiyet denir. Böylece hükümdarın bazı yetkileri halkın temsilcileri ile paylaşılır. Meşrutiyet yönetimi, halkın ülke yönetimine kısmen de olsa katılımının sağlandığı bir yönetim anlayışıdır.
Meşrutiyet ilan edilen devletlerde genellikle bir anayasa hazırlanarak devlet idaresi bu anayasa hükümleri doğrultusunda yürütülür.
I. Meşrutiyet’in ilanı (1876)
XIX. yüzyılda Osmanlı aydınları arasında millet, hürriyet, eşitlik, meşrutiyet, cumhuriyet gibi kavramlar tartışılmaya başlamıştır. Devletin eski gücüne ulaşabilmesi için Müslüman ve Gayrimüslim halkın tam bir eşitlik içinde ülke yönetimine katılması düşüncesini savunan Genç Osmanlılar Cemiyeti, meşrutiyet yönetimine geçmek ve anayasa ilan edilmesini sağlamak istiyorlardı. Avrupalıların Jön Türkler’in en tanınmış öncüsü olan Mithat Paşa ve arkadaşları, meşrutiyete karşı çıkan Abdülaziz’i tahttan indirmeye çalışmışlardır. Bu sırada padişah bir suikast sonucunda öldürülmüştür. Abdülaziz’in yerine tahta geçen V. Murat‘ın sağlık durumu padişahlık yapmaya elverişli olmadığından Yeni Osmanlılar bu defa meşrutiyeti ilan edeceğine söz veren II. Abdülhamit’i tahta çıkardılar.
II. Abdülhamit, Mithat Paşa‘yı sadrazam yaptı ve ilk Türk anayasası olan Kanun-i Esasi’yi uygulamaya koydu.
Balkan Bunalımı’nı görüşmek üzere toplanan İstanbul Konferansı sırasında 23 Aralık 1876’da I. Meşrutiyet ilan edildi.
I. Meşrutiyet’in ilan edilmesinin amaçları:
✓Yeni Osmanlıların çalışmaları
✓Avrupalı Devletlerin Osmanlı içişlerine karışmasının önlenmek istenmesi
✓Azınlıkların da ülke yönetimine katılmalarını sağlayarak imparatorluğun dağılmasının önlenmesi
Kanun-ı Esasi’nin ilan edilmesinden sonra Genel Meclis 20 Mart 1877’de Dolmabahçe Sarayı’nda çalışmalarına başlamıştır.
Meşrutiyet İçin Çalışmalar (Namık Kemal ve Mithat Paşa):
Tanzimat devri, Osmanlıların Avrupa ile çok yakından ilişkide bulundukları bir devir olmuştu. Bu devirde memleketimizde Avrupalılarla yakından ilgilenen, Avrupa’da dolaşan ve Avrupa dillerini öğrenen birçok aydın yetişti.
Bu Türk aydınları, Tanzimat adiyle yapılan yenilik ve ıslahat hareketlerini yeter görmüyorlar, bu yapılan işlerin Osmanlı devletini batmaktan kurtaramayacağını söyleyerek devlet yapısında daha temelli bir ıslahatın yapılmasını istiyorlardı.
Meşrutiyet için çalışan aydınlarımızın başında Mithat Paşa ile Namık Kemal Bey geliyordu. Namık Kemal ve arkadaşlarına Avrupalılar Yeni Osmanlılar diyorlardı. Bunlar, memleketin kurtulması için meşrutiyet yönetiminin kurulmasını istiyorlardı. Mithat Paşa, Hüseyin Avni Paşa ve Ziya Paşa gibi devlet adamları da aynı düşüncedeydiler.
Tanzimatı ilân eden Abdülmecit, 1861 yılında ölünce yerine kardeşi Abdülâziz geçmişti.
Sultan Aziz, ilk zamanlarda, oldukça iyi ümitler uyandırmıştı. Fakat bir süre sonra o da Abdülmecit gibi zevk ve eğlenceye daldı. Hatta onu da kat kat geçti. Hele devleti iyi yönetimleriyle ün kazanan Sadrazam Ali ve Fuat Paşaların ölümlerinden sonra büsbütün savrukluğa başladı. Bu yüzden devletin maliyesi bozuldu. Bütçe açığını kapatmak için dışarıdan borç para alındı. Bu paranın bir kısmiyle saraylar ve köşkler yapıldı, bir kısmiyle de orduya gereken silâhlar ve donanma satın alındı. Memleketin gelir kaynaklarının işletilmesi akla bile gelmedi. Bu düşüncede ve bu gidişte olan bir padişahın memleketin geleceğini düşünmesine imkân yoktu. Bunu bilen Yeni Osmanlılar, Sultan Aziz’i indirerek yerine Sultan V. Murat’ı geçirdiler.
V. Murat veliaht iken yarı deliydi. Padişah olunca deliliği büsbütün arttı. Bunun üzerine 93 gün sonra onu da tahttan indirerek yerine, bir anayasa vereceğini ve meşrutiyeti ilân edeceğini vaat eden, II. Abdülhamit’i padişah yapmaya karar verdiler.
Birinci Meşrutiyetin İlânı:
II. Abdülhamit padişah olunca (1876), Mithat Paşa’yı sadrazam yaptı. Mithat Paşa ve arkadaşları ilk Osmanlı Kanunu Esasisini (Teşkilâtı Esasiye Kanunu) hazırladılar. Kanunu Esasî, 23 aralık 1876 tarihinde 101 parça top atılarak ilân olundu. Bundan bir süre sonra İlk Osmanlı Mebusları Meclisi toplandı (19 mart 1877).
Abdülhamit çok vehimli bir padişahtı. Bu yüzden bütün devlet işlerine kendisi karışmak istedi. Onun için meşrutiyeti istemeyerek kabul etmişti. Bir fırsatını bulur bulmaz bunu geri alacağı belliydi. Nitekim bir süre sonra ilk defa Teşkilât-ı Esasiye Kanununun kendisine verdiği yetkiye dayanarak Sadrazam Mithat Paşa’yı yurt dışına sürdü. Bir süre sonra Osmanlı – Rus savaşını bahane ederek Mebuslar Meclisini de dağıttı.
