Bitlis ilinin tarihi, tarihçesi. Bitlis ilinde bulunan tarihi mekanlar, yerler ile ilgili bilgi.
Bitlis Kalesi
BİTLİS TARİHİ; Bölgenin bilinen tarihi İÖ 2000’lerin ilk yarısında Mitanni Krallığı’nın egemenliğiyle başlar. Mitannilerin yıkılışından (İÖ 15. yüzyıl) sonra bölgede küçük krallıklar ortaya çıktı. Asurca çiviyazılı belgelerde Bitlis’in de içinde olduğu bölge Nairi ülkeleri adı ile anılır. Asur egemenliği, yerini İÖ 9. yüzyılda Urartulara bıraktı. Urartulardan sonra Bitlis yöresi kısa süreli Kimmer ve İskit istilalarına uğradı. Daha sonra Medler ve Persler bölgeye egemen oldular. Büyük İskender’in Asya Seferi sırasında ele geçirdiği Bitlis ve yöresi, İskender’in ölümüyle Seleukosların, daha sonra yerli krallıkların ve Partların egemenliği altına girdi. Roma İmparatoru Traianus, 114’te yaptığı seferde bütün Van Gölü yöresini ele geçirdi ve merkezi Malatya olan bir eyalet düzenleyerek Roma’ya bağladı. Bizans İmparatorluğu döneminde uç kentlerden biri oldu. 7. yüzyılda Müslüman akınlarına uğrayan Ahlat ve Bitlis, Halife Ömer döneminde ele geçirildi (641).
Anadolu’nun Türkler tarafından ele geçirilişi sırasında Bitlis’te Mervanoğulları hüküm sürüyordu. Alpaslan’ın, Malazgirt Savaşı’ndan sonra, 1084’te Mervanoğulları Beyliği yıkılarak Anadolu’nun fethinde başlıca rol oynayan beylerden Dilmaçoğlu Mehmet Bey’e verildi. Dilmaçoğulları Beyliği, Ahlat-şahlar tarafından 1192’de ortadan kaldırıldı. 1207’de, Eyyubilerin, 1229’da Celalettin Harizmşah’ın eline geçti. Moğol istilası sonrasında Bitlis bir bilim merkezi olarak Ahlat’ın yerini aldı. Bir süre bölgede egemenliği ele geçiren İlhanlı Devleti’nin yıkılmasından sonra Bitlis’e Şeref-Hanlar Hanedanı egemen oldu. Yöre 1514’te Osmanlı Devleti’ne bağlandı. Osmanlı Devleti içinde yarı bağımsız olarak hüküm süren Şeref-Hanlar 1670’te ortadan kaldırıldı. Osmanlı yönetiminde, Bitlis başlangıçta Erzurum Eyaleti’nin Muş Sancağı’na bağlı kaza merkezlerinden birisiydi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra vilayet yapıldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında, Temmuz 1916’da Rus ve Ermeni saldırısına uğradı, 8 Ağustos 1916’da kurtarıldı. Cumhuriyetin ilanıyla il merkezi oldu, 1929’da ilçeye dönüştürülerek Muş’a bağlandıysa da 1939’da yeniden il konumu kazandı.
Bitlis Ahlat Selçuk Mezarlığı
TARİHSEL ESERLER:
Kentin ortasında ve yüksek bir kayalığın üstünde yer alan Bitlis Kalesi’nin yapımı, Büyük İskender dönemine kadar uzanır. Kaleden sonra kentin en eski tarihli yapısı olan Bitlis Ulu Camisi, Anadolu Türk mimarlığının önemli eserlerinden birisidir. Yapılış tarihini sırasına göre dinsel yapı türündeki ikinci önemli eser Hacı Begiye Mescididir. Cami ve medresesiyle birlikte küçük bir külliyeyi oluşturan yapılar topluluğu 1444’te yaptırılmıştır. Kentin doğuya yakasında yer alan Kızıl Cami’nin yapım tarihi bilinmemektedir. Ulu Cami çevresinde gelişen kent merkezinin güneyinde bulunan Şerefiye Camisi, cami, medrese, imaret ve türbeden oluşan bir külliyedir. 1529’da yaptırılmıştır. Gökmeydanı Mahallesi’nde yer alan Dört Sandık Camisi, 1543-1552 arasında yapılmıştır. Tüm Bitlis camileri gibi kesme taştan yapılmıştır.
Kentin güneyinde ve Alemdar Köprü yakınlarında bulunan Memi Dede Mescidi 1572’de yaptırılmıştır. Bitişiğinde Memi Dede Zaviyesi ve Şehitlik Türbesi adı verilen iki yapı yer alır. Kentin doğu yakasında bulunan İnönü Mahallesi’ndeki Ayn-el Barit Camisi, halk arasında daha çok Soğuk Pınar Camisi olarak bilinir. 1664’te yaptırılmıştır. Kare planlıdır. İki katlı olan caminin alt katında bir türbeye ve şadırvan yer alır. Kömür Mahallesi’ndeki Şeyh Hasan Camisi 1725’te yaptırılmıştır. Enine dikdörtgen planlı bir yapıdır. Kentin doğusunda yer alan Şeyh Seyyid İbrahim Mescidi 1620’de yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı bir yapıdır. Bitişiğinde bir türbe bulunur. 1783’te tarihli Alemdar Camisi, kentin kuzeyinde yer alır. Dikdörtgen planlı bir yapıdır. Bulunduğu yerin eğimli oluşu nedeniyle iki katlı yapılmış ve alt katında zaviye ya da medrese olduğu sanılan bölüm bulunur. Gökmeydan Camisi, kentin kuzeyinde yer alır.
Cami 1801, minaresi ise Atatürk‘ün buyruğuyla 1924’te yapılmıştır. Dikdörtgen planlı bir yapıdır. Üzerinde bulunduğu arazinin eğiminden yararlanılarak iki katlı yapılmış ve alt kata zaviye ya da medrese olduğu sanılan bölüm yerleştirilmiştir. Minare, camiden 3 m uzağa yapılmıştır. Zeydan Mahallesi’ndeki Kureyşi Camisinin yapım tarihi bilinmemektedir. Dikdörtgen planlı bir yapıdır. Bitişiğinde, camiyi yaptırana ait olduğu sanılan bir türbe vardır. Kentin güney kesiminde yer alan Sultaniye Camisi 1828’de yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı bir yapıdır. İki katlı olan caminin alt katı Şeyh Garib Türbe ve Zaviyesi adıyla bilinir. 18. yüzyıla tarihlenen Taş Camisi ile Aşağı Kale/Kale Altı Mescidi kent merkezindeki öteki dinsel yapılardır. Medrese yapıları içinde 1529 tarihli Şerefiye Külliyesi içindeki Şerefiye Medresesi, 1589,tarihli İhlasiye Medresesi, 16. yüzyıla tarihlenen Hatibiye Hatuniye Medresesi, yapım tarihleri bilinmeyen Nuhiye Medresesi ile Yusufiye Medresesini anmak gerekir.
Mezar anıtları içinde 14. yüzyılın sonu ile 15. yüzyılın başına tarihlenen Ziyaettin Han Türbesi, 1421’de yapıldığı sanılan II. Şerefhan Türbesi, 15. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen Üç Bacılar Türbesi, yine aym tarihlerde yapılan Veli Şemsettin Türbesi, Şerefiye Camisi’nin güneydoğusundaki IV. Şerefhan Türbesi, 1664 tarihli Şeyh Tabiri Gürgi Türbesi, 1700 tarihli Nuh Baba Türbesi, 18. yüzyıla tarihlenen Saidiye Türbesi ile Şeyh Seyyid İbrahim Türbesi, Şeyh Üryari Mahmut Türbesi, 1898 tarihli Küfrevi Türbesi, 20. yüzyıl başlarına tarihlenen Hacı Yusuf Türbesi ve duvarlarına bitişik Şehitlik Türbesi’ni anmak gerekir. Kent merkezinde ve Bitlis Çayı kıyısında yer alan Hazo Hanı, 1626’da yapılmıştır. Yöre halkı arasında daha çok Papşin Hanı olarak anılan Hüsrev Paşa Hanı ise Bitlis-Tatvan yolu üzerinde ve Bitlis’e 5 km uzaklıktadır; 16. yüzyıla tarihlenir. Yine Bitlis-Tatvan yolu üzerinde bulunan önemli bir yapı da El Aman Kervansarayıdır. 16. yüzyılda Osmanlı veziri Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır.
