Canlı nedir ve nasıl tanımlanır? Canlıların başlıca ortak özellikleri nelerdir? canlıların ortak özelliklerinin maddeler halinde ve kısa açıklamalar ile anlatıldığı yazımız.
► Canlı kavramı:
Hücrelerden oluşan ve hücrelerinde bulunan DNA molekülleri yardımıyla kendine benzer bireyler oluşturan yapılar için kullanılır.
► Canlıların ortak özellikleri:
- 1- Hücrelerden oluşma,
- 2- Belirli bir organizasyonu olma,
- 3- Uyarılma,
- 4- Beslenme,
- 5- Hareket,
- 6- Enerji kullanma ve elde etme. (Metabolizma),
- 7- Üreme
olarak belirtilebilir.
Bu özellikler, her canlı grubunda az çok farklılık göstermekle birlikte, temel olarak aynıdır. (Kullanılan moleküller, elde edilen moleküller, bunların düzenlenmesi gibi)
► Canlıların çeşitliliği ve sınıflandırma
Dünyada bilinen yaklaşık iki milyon kadar bitkisel ve hayvansal canlı yaşamaktadır. Bu kadar çok çeşitli canlıları tek tek incelemenin, özelliklerini anlamanın zorluğu kolayca anlaşılabilir. Bu nedenle Taksonomi (Sınıflandırma) (Sistematik) bilimi gelişmiştir. Sınıflandırmada amaç, fazla çeşit ve sayıdaki canlıların incelenmesini kolaylaştırmaktır. Canlıları aralarındaki benzerlik ve farklılıklarına göre gruplandırmaya sınıflandırma denir. Sınıflandırma bilimi Sistematiktir. Sistematikdeki gelişim sürecinde başlıca iki tip sınıflandırma yöntemi olduğu görülmektedir.
Canlıları, yalnızca yüzeysel benzerliklerine göre sınıflandırmak (Ampirik sınıflandırma)
Canlıları, embriyolojik gelişimlerine, doku ve organ yapılarına, evrimsel gelişimlerine göre sınıflandırmak. (Filogenetik sınıflandır-ma-doğal sınıflandırma) Bu iki sınıflandırma içinde doğal sınıflandırma, bilimsel olan ve bugün geçerli olan sınıflandırma sistemidir. Doğal sınıflandırmayı ilk kez Carl Von Linne (1707-1778) gerçekleştirmiştir. Bu sınıflandırmada canlılar iki isimle isimlendirilir. Bu isimlerden biri cins ismi, diğeri, canlıyı belli bir özelliğine göre tanımlayan, tamamlayıcı bir isimdir. İki isim birlikte tür ismi olarak değerlendirilir.
► Tür: Bir çok özellikleri bakımından birbirine benzeyen ve çiftleştiklerinde verimli oğul döl verebilen canlı gruplarına denir.
Doğal sınıflandırmada kullanılan sistematik basamaklar:
- 1. Tür,
- 2. Cins,
- 3. Familya (Aile),
- 4. Takım,
- 5. Sınıf,
- 6. Şube (filum),
- 7. Alem
olarak düzenlenmiştir. Burada türden aleme doğru gidildikçe canlı sayısı artar, fakat canlıların ortak özellikleri azalır.
Doğal Sınıflandırma Yapılırken Ele Alınacak Temel Özellikler:
- 1- Hücreleri oluşturan kimyasal moleküllerin, özellikle proteinlerin benzerliği.
- 2- Embriyolojik gelişim benzerliği.
- 3- Fosillerden elde edilen kanıtlar.
- 4- Fizyolojik ve biyokimyasal benzerlikler.
- 5- Homolog organların bulunması sınıflandırmada göz önüne alınacak başlıca temel özelliklerdir.
► Homolog organ: Yapıları aynı fakat görevleri farklı organlara denir. (Balina yüzgeci-insanın kolu)
► Analog organ: Yapıları farklı, fakat görevleri aynı olan organlara denir. (Sinek kana4 dı-güvercinin kanadı)
Analog organlar sınıflandırmada kullanılmazlar.
Evrimsel gelişmeye uygun olarak canlıların doğal sınıflandırılması aşağıdaki gibidir
CANLILAR DÜNYASI:
- ► 1-Monera
- ► 2- Protista
- ► 3- Mantarlar (Fungi)
- ► 4- Bitkiler
- ► 5- Hayvanlar olmak üzere başlıca beş alemde incelenebilir.
► 1. MONERA:
Bakteriler ve mavi – yeşil
► 2-PROTİSTA:
Gerçek çekirdeğe sahip olan tek hücreliler.
- a) Kökayaklılar (Amip)
- b) Kamçılılar (Öğlena)
- c) Sporlular (Sıtma mikrobu)
- d) Silliler (Terliksi hayvan)
- e) Cıvık mantarlar
3- MANTARLAR (Fungi)
Maya mantarı, şapkalı ve şapkasız mantarlar.
4-BİTKİLER
- a) İlkel bitkiler: Yeşil ve kırmızı algler.
- b) Çiçeksiz bitkiler (Sporlu)
- 1-Damarsız çiçeksiz bitkiler (Kara yosunu)
- 2- Damarlı çiçeksiz bitkiler (Eğrelti otları)
- c) Çiçekli bitkiler
1- Açık tohumlular-kozalaklılar (Çamlar)
2- Kapalı tohumlular
> Tek çenekliler – Monokotiledon (Mısır)
> Çift çenekliler – Di kotiledon (Fasulye)
5- HAYVANLAR
- a) Süngerler (Deniz süngeri)
- b) Sölentereler (Deniz anası)
- c) Yassı solucanlar (Tenya)
- d) Yuvarlak solucanlar (Bağırsak solucanı)
- e) Halkalı solucanlar (Toprak solucanı)
- f) Yumuşakçalar (Midya)
- g) Eklem bacaklılar (Örümcek-çekirge)
- h) Derisi dikenliler (Deniz kestanesi) Omurgalılar
- >Balıklar (Lüfer, Sazan)
- >Kurbağagiller (Kurbağa)
- >Sürüngenler (Yılan, timsah)
- >Kuşlar (Devekuşu, güvercin)
- > Memeliler (Yarasa, balina)
NOT: Virüsler: Canlı ve cansız varlıklar arasında kabul edilirler. DNA-protein kılıf ve enzim kapsarlar. Özel bir grup olarak ele alınıp, incelenirler. Patojendirler. (Canlılarda hastalık meydana getirirler)
