Chien-Shiung Wu kimdir ve ne yapmıştır? Chien-Shiung Wu hayatı, nükleer fizik alanındaki çalışmaları, bilime katkıları hakkında bilgi.
Chien-Shiung Wu (1912-1997)
Çin, tarihinin en karmaşık günlerinden birinin sancısındadır. 2000 yıllık imparatorluk yönetimi sarsılmakta, Oing Hanedanlığı son günlerini yaşamaktadır. Boxer ayaklanmasından kısa bir süre sonra, türlü sancılarla Hanedanlık devrilir. Milliyetçi Parti Kuomingtang’ın cesur lideri Sun Yat Sen 1 Ocak 1912’de Çin Cumhuriyetini ilan eder. Ülkede bambaşka bir rüzgâr esmektedir. Devrimden yana olanların umutla bağlandıkları bu yeni rejimin, sosyal alanda da pek çok yeniliği beraberinde getireceği umulmaktadır.
Acının, kanın Çin tarihini süslediği bu hareketli günlerde Chien Shiung Wu, Şangay yakınlarındaki Luiho’da dünyaya gelir. 29 Mart 1912’de devrim yanlısı ailenin küçük kızı olacaktır. Chien adını koyarlar ona, ancak bir erkek adı olarak algılanması nedeniyle annesi Fan Fuhua, “Shiung” ismini de ekler. Oysa geleceğin fizik dehası olacak bu küçük kız, ileride Madam Wu olarak çağrılacaktır çoğu zaman. Shiung’un babası Wu Zhongyi devrimi yürekten destekleyen aydın bir insandır. Kadın erkek eşitliğine inanan, kadınların da tıpkı erkekler gibi eğitim hakkı olduğunu savunan, o günlerin cesur yüreklerinden birisidir. İki kızının ne ayalarının bağlanmasını ister, ne de bir kocanın hükmüne girmesini. Okumalarını, halkına yararlı evlatlar olmalarım diler. Çin’de ilk kadın meslek okulunu açan kişi olur Bay Wu.
Bir avuç genç kızın umudu olan bu okula Shiung Wu hevesle başlar. Dokuz on yaşlarına kadar burada aldığı eğitimin ardından ailesinden ayrılır. Suzhou’da bir kız okuluna kaydolur. Orada bir yandan matematik ve fen bilimleri öğrenirken, bir yandan da öğretmenlik mesleği için eğitim alır. inatla çakşır, durmadan okur, kendini geliştirmek için elinden geleni yapar. Çalışarak ailesinden ayrı geçirdiği günlerin de acısını çıkarmaktadır. İki erkek kardeşinden, çok sevdiği annesinden, babasından ve kız kardeşinden ayrılmış, küçücük bir kızdır henüz. O yıllarda ayrıca Kuzey Çin’de iç savaş sürmektedir.
1929 yılında, dünyanın ilk beş yüz üniversitesi arasında yer alan National Central University’ye kaydolmak ister. Ancak, yasalar gereği önce bir yıl öğretmen olarak çakşır. Ardından dört yıl boyunca fizik bölümünde öğrenim görecektir. Üniversite sıralarında geçirdiği vakitlerde Japonya’nın Çin işgalini kınayan protesto eylemlerine de katılır. Üniversite eğitiminin ardından Zhejiang üniversitesinde iki yıl asistan olarak çalışır. 1936’da verdiği bir kararla Amerika’ya Kaliforniya Üniversitesi’ne gider. Orada Emest Orlando Lawrence’ın altında çalışmaya başlar. 1940 yılında doktorasını tamamlar.
Evlenmesi ve Çalışmaları
Evlendiğinde otuz yaşındadır. Onun gibi bir fizikçi olan Luke Chia Liu Yuan’la evlenir, Vincent adında bir çocukları olur. Shiung Wu önemli çalışmalarından birini İkinci Dünya Savaşı’ndan önce gerçekleştirir. Amerika Birleşik Devletlerinin verdiği destekle nükleer silah üretmek üzere başlatılan Manhattan Projesinin içerisinde yer alır. Proje başarıyla sonuçlanır ve dünyanın ilk nükleer bomba denemesi 1945’te Meksika’da yapılır. Bu projede Shiung Wu, uranyum izotoplarını ayrıştırma yöntemine ve iyonize olmuş radyasyonu ölçen Geiger sayacının gelişimine önemli bir katkıda bulunmuştur.
Manhattan Projesindeki tek Çinli olan Shiung Wu, Princeton Üniversitesi Fizik Bölümünün kadın öğretim üyesidir. Amerikan Fizik Derneğinin kadın başkanı, İsrail’de verilen Wolf Ödüllerini fizik alanında alan ilk kadın ve ilk Amerikalı Çinli’dir.
Fiziğin öncülerinden, atom araştırmacısı bu akıllı kadın, 16 Şubat 1997’de hayata veda etti. Seksen beş yaşında öldüğünde, nükleer fizikçilerin başvurduğu ve referans aldığı pek çok çalışması, övgü dolu bir hayatı vardı.
