Cumhuriyet yönetiminin değerleri nelerdir? Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının ilan ettiği cumhuriyet ne demektir? neden ilan edildi? Getirdiği yenilikler nelerdir?
Cumhuriyet ülkemizde Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları tarafından ülkemizde 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edilmiştir. Cumhuriyet sayesinde Türk halkının önü açılmış artık bir hanedan mensuplarına kul olmaktan çıkmış ve insani değerler ışığında yeniden şahlanıp yeniden eski gücüne dönme şansı yakalamıştır. Cumhuriyet ülkemiz için olmazsa olmaz bir değer niteliğindedir.
İşte Cumhuriyetin üzerinde yükseldiği bu değerler aşağıda kısa bir şekilde maddeler halinde sıralanmıştır.
- Cumhuriyet rejiminde hem seçme hem de seçilme hakkı millete aittir.
- Cumhuriyet yönetiminde esas olan hukukun üstünlüğüdür. Herkes hukuk karşısında eşittir ve hukuk kuralları dışında hiç bir kural geçerli değildir.
- Cumhuriyet yönetimi hukuki olarak kanunlara uygun ve kanunlara bağlı bir şekilde işlemektedir.
- Cumhuriyet yönetiminde kadın erkek eşitliği vardır. Her konuda ve her alanda kadın ile erkeğe cumhuriyet yönetimi eşit haklar tanımıştır.
- Cumhuriyet yönetiminde fikir ifade özgürlüğü vardır. Herkes fikirlerini özgür bir şekilde ifade etme hakkında anayasal olarak sahiptir.
- Cumhuriyet yönetiminde kişisel yaşam hakkı bulunmaktadır. Kimse yaşam tarzı, seçimleri için ne hukuk karşısında ne de başka bir birey ya da güç karşısında hesap vermez.
- Cumhuriyet yönetimi sosyal devlet anlayışını ön plana çıkarmıştır.
- Cumhuriyet yönetimi ile temel insan hakları teminat altına alınmıştır.
- Cumhuriyet rejiminde halkın iradesi her şeyin üstünde ve belirleyici rol oynamaktadır.
Cumhuriyet ne demektir?
Cumhuriyet kelimesi; hükümetin başkanının halk vasıtasıyla bir süreliğine belirli yetkilerini kullanmak için seçildiği yönetim biçimidir. Oligarşi ve monarşi gibi yönetim biçiminin tek bir bireye ya da tek bir aileye bağlandığı sistemlerin tam tersi şeklindedir. Köken olarak Arapça’dan gelen bu sözcük, ilk olarak 18. yüzyılda Osmanlı Türkçesi’nden türetilmiştir. Arapçadan gelen kök “cumhur” topluluk oluşturabilme anlamındadır. Aynı kökten türemiş olan “cumhür” ise “toplum, kamu” anlamlarını ifade etmektedir.
18. yüzyıl dönemlerinde Avrupa’da monarşi sistemiyle yönetilmeyen İsviçre, Hollanda ve 1789’daki devrimi yaşadıktan sonra Fransa’da geçerli olan yönetim biçimine Latince “Respublica” denmiş, Fransızcada ise “Republique” olarak bilinen sözcüğün Türkçe diline çevrilmesi “Cumhuriyet” şeklinde olmuştur. Latincedeki Respublica kelimesi kamusal alan anlamında kullanılmakta; bir topluluğu birleştirerek ona halk statüsü kazandırmaktadır. Kelimenin bu hali tamamen monarşiye karşı olarak, devlet başkanının halkın iradesine bırakılarak seçildiği devlet şekli anlamını kazanmıştır. Osmanlı’da ise ilk kez bir cumhuriyet oluşturulma fikri 1870’lerde Genç Osmanlılar ve Mithat Paşa tarafından savunulmuştur.
Cumhuriyet nasıl kuruldu?
Esasen 23 Nisan 1920 gününden itibaren bu ilan edilecek fikrin üzerinde çalışmalar yapıldığı öğrenilmektedir. İlk kez 23 Nisan 1920’de “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” sözü kabul edilmiş ve bu tip bir düzenlemenin yapılması için çalışmalara başlanmıştır.
Çalışmaların ilk meyvesi 1922 yılında alınmış ve ilk olarak hukuk sisteminde bir devrim gerçekleştirilmiş; hem Saltanat hem de padişahlık sistemi ortadan kaldırılmıştır. Öncelikle Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1 Kasım 1922 gecesi bir karar almış ve artık halifelik ile saltanatın birbirinden ayrılarak saltanatın artık tamamen yok edilmesi fikrinde birleşmiştir.
Halifeliğin kaldırılmasının vakti ise Cumhuriyet rejimi ilan edildikten sonra gelmiştir. 3 Mart 1924 tarihinde halifelik de tamamen ortadan kaldırılan bir yönetim ve düşünce sistemi olmuştur. Bu iki müthiş önemli adımın ardından Türkiye Cumhuriyeti devletinin artık tamamen bir cumhuriyet devleti olara anılmasının önünde hiç bir engel kalmamıştır ve bu topraklar tarihinde ilk kez o dönemlerde hukuk devleti statüsüne sahip olmuştur.
Cumhuriyet neden ilan edilmiştir?
Milli egemenliğin meydana gelebilmesi adına en uygun rejim cumhuriyet rejimi olmaktaydı.
1923 yılında hükümet değişikliği gereği yeni hükümete ihtiyaç duyulsa da, meclis hükümeti sistemine yeni geçildiği için yeni hükümetin kurulması oldukça güç olmaktaydı. Bu durumun aşılması için meclis hükümeti sisteminin yerine “kabine hükümeti sistemi”ne geçilmesi gerekliliği uygun görüldü.
Saltanat kaldırıldıktan sonra devletin başkanlık durumu ve sahip olduğu rejim sisteminde bir takım problemler ortaya çıkmıştır. Bu karışıklık içerisinde çözüm yolu olarak 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet, Mustafa Kemal Atatürk ve çalışma arkadaşları tarafında ilan edilmiştir. Yönetim değişikliği tamamen de anayasaya geçmiştir.
Cumhuriyetin getirdiği yenilikler
Cumhuriyetin getirdiği temel hak ve özgürlükler şu şekilde özetlenebilmektedir;
- Yaşama hakkı : En temel hak olarak kişinin yaşama hakkı belirlenmiştir; hiç bir şekilde engel olunamayacak ve sınırlandırılamayacak en önemli hak budur.
- Sağlık hakkı : Her bir bireyin sağlıklı ve huzurlu bir ortamda yaşamaya hakkı bulunmaktadır.
- Dokunulmazlık hakkı : Her bir bireyin ruhsal ve bedensel dokunulmaz oluşu bu hakkın dahilindedir
- Özel hayatın gizliliği hakkı : Her bir bireyin özel hayatında yaşananlara kimsenin müdahale edememesi, başkasına ait olan hiç bir şeyde manevi ve fiziki şekilde dahiliyet gösterememesi durumudur.
- Seçme / Seçilme hakkı : Bireylerin her birinin seçme hakkı ve seçilme hakkı bulunmaktadır.
