Dağlar nasıl oluşur? Dağ oluşumu (orojenik hareketler) ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
DAĞ OLUŞUMU (OROJENİK HAREKETLER)
Dış kuvvetler aşındırma sonucu kopardıkları maddeleri taşıyarak deniz, göl okyanus diplerine biriktirirler. Bunun sonucunda milyonlarca yıl boyunca kalınlığı binlerce metreyi bulan kaim bir tortul tabakası oluşur. Bu tortul tabakalarının yer aldığı çok geniş alanlara jeosenklinal (yer teknesi) denir.
Yer kabuğunu oluşturan kara parçalarının, yarı plastik ve akışkan özelliği olan sima üzerinde hareket ettiğini belirtmiştik, yeryüzünde 7 büyük ve birçok küçük parçadan oluşan yer kabuğu, sima üzerinde hareket ederken, bazı kara parçaları birbirine yaklaşmakta bazı kara parçaları da birbirinden uzaklaşmaktadır, işte birbirine doğru hareket eden kara parçaları, deniz diplerinde birikmiş olan kaim tortul tabakaları iterek bu tabakaların kırılmalarına ya da kıvrılmalarına neden olurlar.
Kıtaların yer değiştirmesi sonucu jeosenk-linaller şiddetli yan basınçlara uğrarlar. Eger jeosenklinaldeki tortul tabakalar esnek yapıda ise kıvrılırlar. Böylece kıvrımlı dağlar oluşur. Bu kıvrımların kubbe şeklindeki yüksek kısımlarına antiklinal, çukur kısımlarına senklinal adı verilir.
Dag oluşumu hareketleri (orojenik hareketler) büyük dağ sıralarını ya da kıvrım sistemlerini oluştururlar. And dağları, Alpler ve Himalayalar gibi büyük kıvrım sistemleri bu hareketler sonucu oluşmuştur.
Kıvrım dağların en yenisi Alp-Himalaya sistemidir. Kuzey’Anadolu Dağları ile Toroslar bu oluşum sisteminin birer bölümüdür. Alp Sistemi, yaş bakımından dünyanın en genç dağ silsilesidir.
Yukarıda bir kıvrım örneği yer almaktadır.
Aşağıda ise bu kıvrımın aşınıma uğramış biçimi.
Dünya’nın en eski kıvrımları ise, Doğu Avrupa, Kanada’nın güneyi, Brezilya’nın güneydoğu kısımlarındaki arazilerdedir.
Jeosenklinallerde, yan basınçlara uğrama sonucu her zaman kıvrılma olmaz. Bazen tabaka kıvrılmayacak kadar sert yapıdadır. Bu durumda kırılmalar meydana gelir. Bu kırıklar boyunca bir kısım yer, tümüyle yükselirken bazı kısımlar da alçakta kalır ya da çöker. Kırık yerlere fay, çöken yerlere graben, çevresine göre yüksekte kalan yerlere horst denir.
a: Yerkabuğu, yan basınçlar sonucu kırılmaya uğruyor ve faylar oluşuyor.
b: Yerkabuğunu oluşturan tabakalardan bir kısmı faylar boyunca yukarı çıkarken bir kısmı da çöküyor,
c: Yüksekte kalan yerler dağları, tepeleri; çöken kısımlar ise alçak düzlükleri oluşturuyor.
Faylar, yerkabuğunun, zayıf ve çoğu zaman oynak yerleridir. Bu nedenle depremler daha çok faylar boyunca meydana gelir.
