Türk mimarlık tarihçisi Doğan Kuban, İslam sanatında Türk eserlerini tanımlayan çalışmaları ile 2019 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü
İslam sanatı terimi ayırt edici başlıkların doğal bir sonucudur; İslam kültürü ve İslam medeniyeti. 18. ve 19. yüzyıllarda, Avrupa sanatındaki Egzotizm ve Oryantalizm hareketlerinin yanında yeni bir kültürel araştırma alanı ortaya çıkmıştır. Bu çalışmaları yapan Oryantalistler, çalışma alanlarını oluşturan Doğu’yu Batı’dan mutlak olarak ayırma eğilimindeydiler. Ayrıca Batı’nın medeniyet, kültür ve sanattaki üstünlüğüne tamamen inanıyorlardı.
Geçtiğimiz yüzyıllar boyunca oryantalistlerin çalışmalarına eşlik eden yerel çalışmalar, her türlü tartışma yapıldı, çoğunlukla oryantalistlerin neden olduğu hatalar düzeltildi, ilk zihinsel bulanıklık ve konuyu belirli stereotiplere daraltma eğilimi bir şekilde kaldırıldı ve bugün nihayet bilimsel görüşüyle, İslam medeniyetinin, tüm ihtişamı ve ihtişamıyla, erken dönemin amatör oryantalistleri tarafından önerilen katı kalıplarla sınırlanamayacağı anlaşıldı.
Doğan Kuban
Bugün İslam medeniyeti artık geçmişin büyülü, egzotik, uzak bir görüntüsü değil. Özü ve hâlâ hayatta olan unsurları ile hem coğrafi olarak hem de tarihsel olarak etkileri açısından geniş bir alana yayılmış olan büyük bir fenomendir ve üzerinde yapılan ciddi araştırmalarla kısmen deforme edilmiştir.
DEKONSTRÜKSİYON ORİENTALİZMİ
Oryantalist tek katmanlı İslam sanatı kavramının aydınlatılması İslam dünyasında sanat tarihi inceleyen araştırmacılar için zor bir görev olmuştur. İslam dünyasının yerli bilginleri tartışmaya girdiklerinden, daha fazla soru ve şüphe ortaya çıktı.
“Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nün kazananları arasında yer alan Türk-İslam mimarisi tarihçisi Doğan Kuban,” Yüzyılı aşan bir araştırma ve değerlendirme döneminden sonra, “İslam sanatını anlamanın önündeki en büyük engel, Materyal verilerinin sınırlarını kabul etmeyen ve dil ve din çalışmalarının soyutlamaları içinde kalan ‘İslam’ın’ İslam’a inanan ulusların yarattığı her türlü çalışmayı tek bir isim altında bir araya getirmek, bilim insanlarını genel ilkeler bulmaya zorladı tüm bu kreasyonları açıklayabilir ya da İslam sanatının dayandığı belirli koşullar olduğunu düşünebilir. “
Kuban, “İslam sanatı” nın gerçek sanat eserleri üzerinde maddi ve anlamsız araştırmalara karşı engelleyici bir genelleme olduğunu düşünüyor. Onun girişimi, günümüz Türk tarih kültürünü kuran büyük tarihçi Mehmed Fuat Köprülü’nünkiyle karşılaştırılabilir, çünkü modern Türk ulusal kültürüne hizmet etmek için kültürel tarihi aydınlatır ve sekülerleştirmeye çalışır. Mimarlık ödülü, “Türk mimarlığının tarihi, restorasyon faaliyetleri ve Türk eserlerinin İslam mimarisindeki kimliğini vurgulayan görüşleri üzerine kuramsal ve kavramsal çalışmaları” nedeniyle Kuban’a verildi …
YAŞAMI VE ÇALIŞMALARI
Doğan Kuban 8 Nisan 1926’da Paris, Fransa’da doğdu. Babası bir askeri subaydı ve o sırada Fransız Savaş Akademisi’nde okuyordu. Bir süre sonra Kuban ailesi Türkiye’ye döndü ve Doğan İstanbul’da büyüdü.
Kuban’ın ailesi geç bir Osmanlı karışımıydı. Babası eski bir saray hizmetkar annenin ve Çerkes aristokrat bir babanın oğlu olarak Çerkes kökenlidir. Kuban’ın annesi ise, bilim adamları ataları Orta Asya’dan gelen Erzurum’dan bir babanın kanını ve bir yargıçın kızı olan Midilli Adası’ndan bir anneyi taşıdı. Kuban’ın hikayesi soyunun askeri bir ailenin İslam alimi ile evlenmesinden geldiğini ima eder.
Kuban, lise sonrası mimarlık üzerine mimar olan annesinin amcası Emin Onat ile çalışmaya karar verdi. 1949 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden mezun oldu. Rönesans sanatını incelemek için İtalya’yı ziyaret etmeden önce aynı fakültede araştırma görevlisi olarak çalışmalarına devam etti. Döndükten sonra, 1958’de yardımcı doçent olmasına yardımcı olan “Osmanlı edebiyat mimarisinin iç tasarımı: Rönesans ile karşılaştırma” adlı bir tez sundu. Kuban, 1965 yılında yaptığı “Anadolu’da Türk mimarisi” çalışmadan sonra tam bir profesör oldu. Kuban Harvard’da okudu ve 1960’larda ve 1970’lerde Michigan’da çeşitli vesilelerle ders verdi. Ayrıca 1980’lerde Suudi Arabistan’daki Kral Faysal Üniversitesi’nde ders verdi.
Doğan Kuban
1973-1976 yılları arasında Mimarlık Fakültesi dekanı olarak görev yapan Kuban, mimarlık ve ulusal mirasla ilgili çeşitli konsey ve kurulların başkanlığını veya üyeliğini yaptı. Türkiye’de mimari miras üzerine yapılan koruma ve restorasyon çalışmalarının ise her zaman bir parçasıydı.
Kuban, mimarlık ve sanat üzerine birçok makale ve kitap yazdı. Yazıları iki tipe ayrılabilir. Bunlardan biri bilimsel araştırmalarını, bulgularını ve argümanlarını içeriyor. Diğeri, açıklayıcı bir kavram olarak kabul etmediği ve onu açıklamaya çalıştığı İslam sanatı tartışmaları hakkındaki kişisel görüşlerini sunuyor.
Kuban, Türkiye Bilimler Akademisi’nin (TÜBA) fahri üyesidir. Ayrıca Amerikan Mimarlar Enstitüsü ve Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün yabancı onur üyeleri arasındadır.
