Duman nedir, nasıl meydana gelir? Dumanın canlılara ve çevreye zararları nelerdir? Duman hakkında bilgi.
DUMAN
Kömür, tahta, petrol gibi her hangi bir maddenin yanmasıyla meydana gelen bir bileşimdir.
Duman gözle görülür. Halbuki dumanı meydana getiren su buharı, karbondioksit gazı, daha birçok çeşitli gazlar gözle görülmez. Buna sebep dumanın içinde, aynı zamanda, yanmamış karbon zerreleri bulunmasıdır. Dumanın oluşumunu sağlayan madde tam olarak yanarsa duman görülmez. Çoğunlukla dumanlarda yarı yanmış karbon zerrelerinin külleri bulunduğundan dumanlar kurşuni bir renk alır, göze görünür.
Tahtanın yanmasıyla meydana gelen dumanda ballıca karbondioksit gazı ve su vardır. Bu çeşit duman en renksizi, göze en az görünenidir. Katranlı kömürün çıkardığı duman ise, en koyu renkli duman çeşitlerinden biridir, çünkü içinde yağlı buhar ve karbon külleri büyük ölçüde bulunur.
Duman, büyük şehirlerin başlıca dertlerinden biridir. Buralardaki fabrikalardan, trenlerden, otobüs ve otomobil egzozlarından, kalorifer bacalarından çıkan duman şehrin havasını sürekli olarak zehirler. Havanın zehirlenmesi insanlar için de, bitkiler için de zararlıdır. Havadaki duman, güneş ışınlarına engel olduğundan, büyük fabrikaların bulunduğu şehirler karanlık görünürler. Duman insanlar için en çok burun, boğaz, ciğerler bakımından kötüdür. Dumanlı şehirlerde sinüzit, verem gibi hastalıklara rastlanır. Bu gibi şehirlerde temizlik de bir dereceye kadar imkânsızlaşır. Duman yüzünden evleri, yiyecekleri, çocukları temiz tutmak için özel bir gayret sarfetmek gerekir, bunlara dikkat edilmediği durumlarda büyük zararlar meydana gelir.
Dumanın bir başka zararı da bitkilere, özellikle ağaç ve ormanlara dokunur. Dumanın içinde bulunan sülfürik asit, bitkileri zehirleyen bir maddedir.
Bütün bu durumlar göz önünde bulundurulduğundan, büyük şehirlerde dumanın zararlarını önleyecek, ya da dumanın çıkmasına engel olacak birçok tedbirler düşünülmüştür. Amerika’nın büyük fabrikalar bulunan şehirlerinde yakıt olarak kömürden başka maddelerin kullanılması, New York ve yakınlarında elektrikli trenden başka tren işletilmemesi için kanunlar çıkarılmıştır. Bunlardan başka, mühendisler, yanmamış karbon zerrelerinin çıkmasına engel olacak bacalar, fırınlar, yakıtların zararlı dumanlar çıkarmayacak şekilde kullanılması için yeni usuller üzerinde çalışmaktadırlar. Bu çalışmaların yanı sıra havayı temizleme konusu üzerinde de durulmaktadır.
Eski çağlarda Kızılderililer, ilkel kabileler uzaktan uzağa anlaşmak için dumandan faydalanırlardı. Her kabile kendine göre bir duman alfabesi yapmıştı. Yüksek yerlerde yakılan ateşin dumanını kâh havaya salıp, kâh onu kapatmak yolu ile bu alfabelere göre uzaktan uzağa işaretlerle anlaşırlardı. Bugün savaşlarda, gemiler, uçaklar, hattâ motorlu kara savaş taşıtları özel araçlarla etrafı dumandan görünmez hale getirip hareketlerin, yerlerini düşmandan gizlemeye çalışırlar.
