Ebru sanatında boyaların su yüzeyinde durması ve sudaki boyanın kağıda yapıştırılmasını sağlayan nedir? Ebru sanatındaki bilimi deneyle öğrenelim.
Ebru Sanatındaki Bilim
Ebru, sıvı bir yüzeyde yüzen renklerin, mermer bir desen oluşturmak için kağıda aktarıldığı sanatsal bir yöntemdir. Koyu bir sıvı kullanılır. Bu yöntemde sıvının koyulaştırılması gerekir çünkü kullanılan renkler su bazlıdır ve aksi takdirde yüzmezler. Renklerin yüzmesini ve daha da iyi yayılmasını sağlamak için, yüzey aktif maddelerle karıştırılır. Sıvının üstünde oluşan desen ise kağıda aktarılır.
Bu eski sanat tekniği aslında çok fazla bilim içeriyor! Renkler sudan daha az yoğun olduğu için yüzer. Renklerin su ile karışmaması da önemlidir. Bir sıvının diğeriyle karışıp karışmayacağı, onların bireysel moleküler yapılarına bağlıdır. Bir sıvıyı oluşturan moleküller polar veya nonpolar olabilir. Basit bir bilimsel kural, polar maddelerin polar sıvılarda çözündüğünü ve polar olmayan maddelerin polar olmayan sıvılarda çözündüğünü söyler. Su kutuplu yani polardır, yağ polar değildir, bu yüzden karışmazlar. Su ve yağın karışmaması üzerine daha fazla bilgi
Suda çözünen maddelere hidrofilik (hidrofobik olmayan) denir. Yayılma davranışlarını etkilemek için renklere yüzey aktif maddeler eklenir. Bu özel moleküller bunu yapabilirler çünkü iki uçları vardır: biri hidrofilik, diğeri hidrofobik. Yüzey aktif cisimlerinin bu özelliği maddelerin daha iyi yayılmasına izin verir, çünkü suyun yüzey gerilimini azaltır, bu da su moleküllerinin yüzeyde bir arada tutmalarından kaynaklanır, çünkü birbirlerini hafifçe çekerler – suyun yüzeyindeki havadan daha fazla.
Örneğin; Ebru sanatındaki bilimi kullanarak su olmadan tıraş köpüğü ve gıda boyası kullanarak kağıt üzerine farklı bir ebru versiyonunu yapabilirsiniz. Kulağa farklı geliyor ama aynı kavramlar geçerli.
Deneyerek Öğrenelim;
- Tıraş köpüğünü iki tabağa koyun ve en az kağıt kartınız kadar geniş bir alana ve yaklaşık 1 cm derinliğe sahip bir katman oluşturmak için ellerinizle veya bir kaşıkla yayın. Tıraş kremi nasıl hissediyor? Daha çok sıvı mı yoksa katı mı?
- Gıda boyanızın ilk rengini alın ve tıbbi bir damlalık kullanarak veya doğrudan şişeden damlatarak tıraş köpüğünün üzerine birkaç damla ekleyin. Bunu her iki tabakla yapın. Tıraş köpüğünün üstüne düştüğünde renge ne olur? Köpükle karışıyor mu, içine mi batıyor yoksa üstte mi kalıyor?
- Kullanmak istediğiniz diğer tüm gıda boyaları ile işlemi tekrarlayın. Tüm renkler aynı şekilde mi davranır? Köpüğün yüzeyinde bir renk deseni oluştuğunu görebiliyor musunuz?
- Sonra kürdan alın ve beğendiğiniz bir renk deseni oluşturana kadar köpükteki rengin etrafında dikkatlice döndürün. Renkleri fazla karıştırmamaya çalışın. Renkleri çevirdiğinizde ne olur? Köpükle karışıyorlar mı yoksa ayrı mı kalıyorlar?
- Tabaklardan birindeki renk deseninin üstüne biraz su püskürtmek için sprey şişesini kullanın. En az beş ila 10 kez su püskürtün. Sonra köpüğü yaklaşık bir dakika bekletin. Suyu üstüne püskürttüğünüzde renk deseni farklı görünüyor mu? Diğer tabaktaki renk deseninden farkı nedir?
- İlk kartınızı ön tarafı aşağı bakacak şekilde tıraş köpüğünün üstüne yerleştirin ve hafifçe bastırarak tüm kartın köpükle kaplanmasını sağlayın.
- İkinci kartı, ikinci tabak ile tekrarlayın.
- Her iki kartı da tıraş köpüğünden dikkatlice çıkarın, çevirin ve el işi çubuğu ile kartların yüzeylerinden kalan kremi kazıyın. Tıraş kremi çıkarıldıktan sonra kağıtta ne görüyorsunuz? İki kart arasında bir fark görüyor musunuz? Sonuçlarınızı açıklayabilir misiniz?
Sonuçlar ve Açıklamaları
Tıraş köpüğü-ebru yöntemi, başlangıçta anlatılanlara çok benzer şekilde çalışır. Tıraş köpüğü, şişeden püskürttüğünüzde sıvıyı köpüğe dönüştürebilen bir gazla sabun ve su karışımından oluşur. Sabun bir yüzey aktif maddedir, yani molekülünün hidrofilik (su seven) ve hidrofobik (su itici) bir ucu vardır. Sıvı gıda boyası, su veya alkol içindeki bir boya karışımıdır ve hidrofiliktir. Gıda boyasını tıraş köpüğünün üzerine damlattığınızda emilmez çünkü sadece sabun moleküllerinin hidrofilik kısımlarıyla etkileşime girebilir ve hidrofobik uçlar tarafından itilir. Bir kürdan ile renkleri karıştırsanız bile, yine de renk ve tıraş köpüğü arasında belirgin bir ayrım görürsünüz.
Kağıdı renk deseninin üstüne koyduğunuzda, gıda boyası kağıda batırılır ve tüm deseni yüzeyine aktarır. Bunun nedeni, kağıdın esas olarak yeşil bitkilerin hücre duvarlarında bulunan selülozdan (hidrofilik bir molekül) oluşan odun hamurundan yapılmış olmasıdır. Hidrofilik gıda boyası kağıda kolayca yayılabilir ve güzel bir ebru desen oluşturabilir. Kağıdı üstüne koymadan önce kalıbınızın üzerine su püskürttüğünüzde, gıda boyası suyla karışır ve köpüğün daha derin katmanlarına taşınır. Suyu ekledikten sonra renk deseninizin soluk göründüğünü fark etmiş olabilirsiniz. Kağıdın üzerindeki desen diğerinden çok daha soluk görünüyor – ama aynı derecede güzel!
