Ebu Hanefi Kimdir? Ebu Hanefi hayatı, biyografisi, dönemi, Hanefi mezhebinin kuruluşu hakkında bilgi.
Ebu Hanefi; Hanefi mezhebinin kurucusudur (Küfe 699-Bağdat 767 / 769).
Asıl adı Numan bin Sabit bin Tuta.
Daha çok İmamıazam (en büyük imam) diye anılır. Arap dili ve edebiyatı, Irak’ın ünlü bilginlerinden hadis ve fıkıh öğrendi. Iraklı bilgin Hammad bin Süleyman’dan (öl. 737 ) yaklaşık 17 yıl ders gördü. Doğuştan keskin zekâsı ve bireşim yeteneğiyle kelamda (İslam felsefesi) otorite oldu. Hammad Ebu Süleyman’ın ölümü üzerine çevresindekilerin istek ve ısrarlarıyla onun yerine geçerek hocasının başlattığı öğretim etkinliğini başarıyla sürdürdü. Olağanüstü bilgi ve yeteneği nedeniyle İslam dünyasında büyük ün yaptı. Horasan, Harizm, Türkistan, Anadolu, Türkistan, İran, Yemen ve Arabistan’dan gelen yaklaşık 4 bin öğrenci yetiştirdi. Emevi İmparatorluğu’nun son yıllarında yöneticilere karşı ayaklanan İmam Zeyt bin Ali Zeynelabidin’i destekledi. Onun ve oğlu Yahya’nın ayaklanmalarının bastırılmasından sonra Emevilerin Irak valisi Yezit bin Hubeyre kendisini hazinedar ve kadı yapmak istedi. Görevi kabul etmeyince işkence gördü ve hapse atıldı. Hapisten kaçarak Mekke’ye gitti. Hadis ve fıkıh çalışmalarını orada da sürdürdü. 750′ de Emevi saltanatı son bulup Abbasiler iktidara gelince Küfe’ ye döndü. Ancak verdiği derslerin istediği kadar ilgi görmemesi üzerine yeniden Mekke’ye gitti. Ebu Cafer Mansur halife olunca (754) ikinci kez Küfe Camisi’nde eskisi gibi ders vermeye başladı. Ehlibeyte karşı kötü davranışlar üzerinde Abbasilere karşı tavır talandı. Halife, halkın çok sevdiği ve yandaşları giderek artan Ebu Hanife’yi etkisiz kılmak, kamuoyunu da yatıştırmak için kendisine Bağdat Kadılığı görevini önerdi ama Ebu Hanife görevi kabul etmedi. Bu davranışından ötürü hapse atıldı. İki hafta sonra bir söylentiye göre zehirlenerek, bir söylentiye göre de işkence sonucu öldürüldü. Ölümü, geniş yankı uyandırır. Bağdat yakınlarındaki Hayzuran Mezarlığı’na gömüldü ve kabrinin yalanına bir de medrese yapıldı. Daha sonraki mezhep çatışmalarında yıkılan kabrini Osmanlı padişahlarından Kanuni Sultan Süleyman ve IV. Murat iki kez onarttılar.
Sünniliğin dört hukuk mezhebinden ilki ve en liberali Hanifelik mezhebinin kurucusu olan Ebu Hanife, çözülecek bir sorun karşısında ilk olarak Tanrı sözüne (Kuran-ı Kerim) başvurur. Çözüm bulamazsa ikinci olarak Hz. Muhammed’in sözlerine (Hadis) yönelir. Ancak, Müslümanlığın ana kurallarıyla bağdaşmayan, çelişen hadisleri (haber-i vahit) kanıt saymaz. Üçüncü başvuru kaynağı ashabın fetva ve yargılarıdır. Soruna yine de çözüm bulunamazsa dördüncü olarak icma (Müslüman bilginlerinin oybirliği) yöntemine başvurur. Ebu Hanife’yi öteki imamlardan ayıran en önemli niteliği ve özelliği, sorunların çözümü için beşinci olarak kıyas (benzetme yoluyla yargıya varma) ve istihsanı (beğenme) da kanıt saymasıdır. son olarak da örf ve âdeti (gelenek görenek) de kanıt sayar. Bütün bunlar yetmezse, Müslümanların öteden beri bir sorunu nasıl çözümlediklerine bakarak çözüm getirir. Ebu Hanife, akla uygun olmayan hiçbir yöntemi benimsememiştir. Kurduğu Hanefilik mezhebine Müslüman Türklerin büyük bir çoğunluğu bağlıdır.
Başlıca eserleri: Fıkhü’l Ekber (En Büyük Fıkıh), Fıkhü’l-ebsat (En Kolay Fıkıh), Kitabü’l-Alim ve’l-Müte’alim (Bilginler ve Öğrenenler Kitabı) vb.
