Endre Ady Kimdir? Macar Şair Endre Ady Hayatı, Şiirleri ve Eserleri

0
Advertisement

Endre Ady Kimdir ve ne yapmıştır? Macar şair Endre Ady hayatı, biyografisi, eserleri, şiirleri, yazıları ile ilgili bilgi.

Endre Ady

Kaynak: commons.wikimedia.org

Endre Ady

Ady, Szilágy İlçesi, Érmindszent’te (o zamanlar Avusturya-Macaristan’ın bir parçası; şimdi Romanya’nın Satu Mare İlçesinde, Macarca Adyfalva ve Rumence’de Ady Endre olarak adlandırılan bir köy) doğdu. Yoksul bir Kalvinist soylu aileye aitti. Endre üç çocuğun ikincisiydi, üç çocuğun en büyüğü olmasına rağmen, Ilona adında bir kız erken yaşta öldü.

1892-1896 yılları arasında Zalu’daki Kalvinist Koleji’ne girdi. 1957’den beri, okulun önünde, Balaskó Nándor tarafından yaptırılan Ady Endre’nin bir heykeli var. Ady Endre, 22 Mart 1896’da Zal’u’dan “Szilágy” gazetesinde ilk şiirini yayınladı.

Daha sonra Debrecen’deki Reform Koleji’nde Hukuk okudu. Öğrenimini bitirdikten sonra gazeteci oldu ve 1899’da Versek (Şiirler) adlı bir ciltte ilk şiirlerini yayınladı. Kısa süre sonra Debrecen’den (şehir daha sonra şiirinde geriliğin simgesi haline geldi) bıktı ve zengin kültürel yaşama sahip bir şehir olan Nagyvárad’a taşındı ( bugün Oradea, Romanya). 1902’de Nagyváradi Napló için yazılan makalelerde Ady, zamanının sosyal özelliklerine yakından dikkat etti. Wesselényi Anıtı’nın açılışına atıfta bulunarak, “Wesselényi ve fakir bir köylü! Fadrusz ustası belki farkında olmadan bir hiciv oluşturmuştur” diye yazmıştı.

Gazeteci olarak çalışmak ve benzer düşünen insanlarla vakit geçirmek onun ufkunu genişletti. 1903’te yeni bir şiir koleksiyonu yayınladı, ancak nispeten bilinmiyordu. Dönüm noktası, Ağustos 1903’te, Paris’te yaşayan, ancak Nagyvárad’daki evini ziyaret eden, evli ve zengin bir kadın olan Adél Brüll (Bayan Diósi) ile tanıştığında geldi. Léda (şiirlerinde dediği gibi) onun İlham Perisi oldu; ona olan sevgisi ve onu takip ettiği Paris ziyareti, yeteneğini geliştirmesine yardımcı oldu. 1904-1911 yılları arasında yedi kez Paris’i ziyaret etti. İlk ziyaretinden (bir yıl süren) sonra geri döndüğünde, 500’den fazla makale ve çok sayıda şiir yayınladığı Budapesti Napló (Budapeşte Dergisi) gazetesinde çalışmaya başladı.

Siyasete İlgisi

Siyasetle ilgilenerek Huszadik Század (Yirminci Yüzyıl) radikal grubunun bir üyesi oldu. 1906’da, modern Macar şiirinin doğuşuna işaret eden edebiyatta bir dönüm noktası olan üçüncü şiir kitabı Új ayet (Yeni Şiirler) yayınladı, ancak ona gerçek başarı ve eleştirel beğeni getiren dördüncü koleksiyonu Vér és arany (Kan ve Altın) idi.

Advertisement

1906’da Ady ülkeyi terk etmeye karar verdi. Tekrar Paris’e gitti. 1907’de Budapeşte’deki Napló’daki işini bırakmak zorunda kaldı.

1908’de Nyugat (The West) adlı yeni bir derginin ilk sayısında Ady’nin bir şiiri ve bir makalesi yayınlandı. Hayatının sonuna kadar bu dergide çalıştı; 1912’den itibaren editörlerden biriydi. Ayrıca 1908’de Nagyvárad’da A Holnap (Yarın) adlı edebi bir çevrenin kurucularından biriydi. Çevre, Ady’nin ve Mihály Babits, Gyula Juhász ve Béla Balázs gibi diğerlerinin şiirlerinden oluşan bir antoloji yayınladı. Bu antolojinin şiirleri onaylanmama ve anlaşılmama ile karşılandı. Birçok kişi erotik şiirler içerdiği için antolojiye saldırdı, ayrıca Ady, özlem duyduğu zengin kültürel yaşam ile acımasız Macar köylü dünyasının gerçekleri arasındaki karşıtlığı vurguladığı şiirinde vatansever duyguları nedeniyle eleştirildi.

Ady, adının kendi kervanına katıldıklarını düşündüğü diğer şairlerle birlikte anılmasından hoşlanmazdı. Kendisi tarafından belirlenen trendi takip edenlerle alay ettiği kısa bir hikaye (Duk-duk olayı) yazdı.

Nyugat, şüphesiz Macar edebiyatı tarihindeki en önemli süreli yayındır. Ady sadece gazetenin editörü değil, aynı zamanda sembolüydü. Nyugat siyasetle ilgilenmediği için siyasetle ilgilenen Ady için yeterli değildi, bu yüzden diğer gazeteler için de yazdı. Dönemin siyasi durumunu ağır bir şekilde eleştirdi. Önde gelen partilerin milliyetçiliğini sevmediği gibi, sosyal demokratların milliyetçilik karşıtlığını da eleştirdi; Macaristan’ın daha gelişmiş ülkelerin ne kadar gerisinde olduğunu biliyordu ama Batılı ülkelerin de hatalarını açıkça gördü.

20. yüzyılın başlarında Macar şairler, Sándor Petfi’nin kendini yenileyemeyen vizyonundan (ve çoğunlukla yeteneğinden) yoksun, taklit bir folksi üslubuyla Sándor Petfi’nin izinden gittiklerini iddia ediyorlardı. Ady, geleneklerden kopan ve yeni, modern stili destekleyen ilk kişiydi. Kendisini yalnız, yanlış anlaşılmış bir devrimci olarak görmekten hoşlansa da, gerçekte kuşağının şairlerinin çoğu onun tarafını tuttu (ve birçoğu onun tarzını taklit etti).

İlk iki şiir kitabı yeni bir şey göstermedi; hala Petfi veya János Vajda gibi 19. yüzyıl şairlerinin etkisi altındaydı. Kendi üslubunun ilk unsurları şiirlerinde değil, denemelerinde ve diğer yazılarında ortaya çıktı.

Advertisement

Ady, kuşkusuz Baudelaire ve Verlaine’in eserlerinden etkilenmiştir. Sık sık Sembolizm kullanır, yinelenen temaları Tanrı, Macaristan ve hayatta kalma mücadelesidir. Diğer temalar yalnızca yaşamının belirli dönemlerinde mevcuttur (para, Tanrı, yaşam ve ölüm, Léda).

Kaynak 2

Endre Ady; Macar şairidir (Ermindszent 1877 – Budapeşte 1919).

1896’da başladığı hukuk öğrenimini yarım bırakarak gazeteciliğe atıldı (1899), şiirlerinde Leda diye anıldığı Mme Adel Brüll ile birlikte Paris’e gitti ve onun desteğiyle yaşadı (1904). Fransız sembolistleriyle ilişki kurmasını sağlayan bu yolculuğun izlenimlerini Budapeşte gazetelerine gönderdi, savaş öncesine kadar bu gezilerini tekrarlamak fırsatını buldu. İlgi uyandırmayan ilk iki kitabından sonra yayınladığı Uj Versek (Yeni Şiirler) eseriyle tanındı (1905). Kuruluşundan başlayarak (1908) Macar edebiyatını batıya yönelten ünlü Nyugat (Batı) dergisinin yazarları arasında yer aldı. Sonraki şiir derlemeleriyle ünü genişledi: Ver Es. Arany (Kan ve Altın) 1907; Szeretnew Haszeretmenek (Sevmeniz Gerekir Beni) 1910; Minderi Titkok Verseiböl (Bütün Sırlardan Şiirler) 1911; A Menekülö Elet (Kaçıp Giden Yaşam) 1912; A Halottak Elen (Ölülerle Karşı Karşıya) 1918. Yaşamının son yıllarını çeşitli hastalıklarla geçirdi ve ulusal cenaze töreniyle gömüldü. Macar şiirini yeni bir bileşime kavuşturanlar arasında yer aldığı için Petöfi ve Jozsef ile birlikte devrimci Macar şiirinin üç önemli öncüsü içinde sayılır. En son ürünleri ölümünden sonra derlendi: Utolso Hajok (Son Gemiler) 1932.


Leave A Reply