Felsefede Apriori ne demek, ne anlama gelir? Apriori ve Apriorizm kavramlarının açıklaması, Felsefedeki yeri ve savunucuları hakkında bilgi.
APRİORİ
APRİORİ, aposteriori ve ampirik karşıtı. Felsefede deneyimle onaylanmakla kalmayıp, onun önünde giden ve koşullarını hazırlayan bilgi öğesi.
Akılcılara (rasyonalistler) göre apriori, her türlü deneyimden önce gelir, doğuştandır. Kant‘a göre ise deneyimin önünde gider, ondan bağımsızlaşmıştır. Her cismin yer kapladığı, her etkinin nedeni olduğu deneyim gerektirmezse de deneyle gösterilebilir. Çözümlemeli apriori yargıda, öznede söylenen yüklemde yinelenir, bilgi genişlemez (örneğin bütün canlılar ölür). Bireşim yoluyla elde edilen apriori yargıda tanım genişletilir, bilgi ilerler (örneğin, bir düzlemde iki nokta arasındaki en kısa yol düz çizgidir). Bu iki tür apriori -birincisi yinelemeden öteye geçmese de- kesindir, istisnaları olmaz. İnsan felsefesi bakımından apriorilik, insanın, doğadaki ve toplumdaki yasallıkları, deneyim birikimi temelinde önceden kavrama yeteneğidir.
Apriorizm.
19. yüzyılın ikinci yarısında Yeni Kantçılar ve Marburg okulu tarafından kullanılan bu terim, bilimsel bilgi üreten düşüncenin öncelikle tümdengelimli olduğu anlamına gelir. Dünyanın birlikli yapısı tümevaran gözlemlerle elde edilemez; tersine, bunlardan önce gelen kuramsal bakış bilmeyi yönlendirir. Bu tutum doğruysa da temellendirilmesi yanlıştır. Kuramsal bakış olmadan bilgi üretilemezse de her kuramsal bakış insanlığın bilgi başarısının, bilim tarihin bir basamağıdır; gözlem ve deneyle içiçe gelişir; onların karşısına konamaz.
Felsefede apriorizm Platon‘un “ideal öğretisi” ile başlamış, yeniçağda akılcılar (rasyonalistler) tarafından bilgi ideali olarak anlaşılmıştır. Çağımızda Husserl kuramsal bilgide değişmez özlerin betimine yönelen “betimleyici apriorizm“i; Scheler ise duygu alanındaki değişmez özlere ilişkin “emotional apriorizm”i işlemiştir.
