İlk Türk Devletleri hangileridir, nerede kurulmuşlardır, özellikleri nelerdir? Tarihteki ilk Türk devletleri ve önemli hükümdarları hakkında bilgi.
İlk Türk Devletleri
BÜYÜK (ASYA) HUN DEVLETİ (M.Ö 220-M.S216)
O Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Başkent Ötüken olmak üzere Orta Asya’da kurulmuştur. Hun Devleti’nin ilk dönemleri ile ilgilj bilgilerimiz MÖ. 318 tarihli Çince bir antlaşma metnine dayanmaktadır.
O Hunların ilk hükümdarı Teoman olarak bilinir. Teoman, Çin’in içinde bulunduğu karışıklıktan yararlanarak çevresindeki Türk boylarını tek bir çatı altında toplamıştır.
O Devletin en parlak dönemi METE HAN zamanında yaşanmıştır.
METE HAN’IN TARİHTEKİ ÖNEMİ
O Orta Asya’da Türk soyundan gelen bütün toplulukları tek bir bayrak altında toplamıştır.
O “Toprak milletindir, onu kimse veremez.” diyerek ilk defa devlet ve millet olma bilinci ve sevgisini ortaya koymuştur.
O Devlette ikili yönetim anlayışını benimsemiş, devleti Doğu ve Batı olarak ikiye ayırarak yönetmiştir.
O Günümüzde pek çok devlet tarafından örnek alman orduda, “Onluk Sistemi”ni ilk kez uygulamıştır.
UYARI
Mete’nin, destan kahramanı olan Oğuz Kağan olduğu konusunda birçok tarihçi birleşmiştir. Mete’nin ünü, kahramanlıkları ve hayatının Oğuz Kağan’ın hayatına benzemesi, Oğuz Kağan’in aslında Mete olacağını düşündürmüştür.
ÇİN İLE MÜCADELE
Asya Hunları ile Çinliler arasında yaşanan en büyük sorun, İpek Yolu’na egemen olma mücadelesidir. Bu durum ipek Yolu’nun zaman zaman farklı güzergahlar izlemesine neden olmuştur.
METE’NİN ÇİN POLİTİKASI
Mete, Türk halkının milli benliğini koruyabilmek için kalabalık bir nüfusa sahip olan ve yerleşik bir kültürel yaşamın yaygın olduğu Çin’e Türklerin yerleşmesine izin vermemiş, sadece Çin’i baskı altında tutup vergi almıştır.
O Mete’nin ölümünden sonra devlet giderek zayıflamış, Çinli prenseslerle evlilik ve Çin’in içişlerimize müdahalesi Hunların MS. 48’de Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmasına yol açmıştır. Kuzey Hunları, Karadeniz’in kuzeyinden batıya doğru göç ederek Kavimler Göçü’nü başlatmışlardır.
KAVİMLER GÖÇÜ
O Kuzey Hunların Balamir Han komutasında Batıya doğru göç etmesiyle başlayıp, Karadeniz’in kuzeyinde bulunan ve Roma İmparatorluğu’nun Barbar olarak nitelendirdiği kavimleri yurtlarından etmeleriyle oluşan duruma Kavimler Göçü denir.
Kavimler Göçü’nün Sonuçları
O Avrupa’nın etnik ve siyasi yapısı değişti.
O Kavimlerin karışması sonucu bugünkü Avrupa milletleri ve devletleri oluştu.
O İlkçağ sona erdi, Ortaçağ başladı.
O Türk kültürü ve sanatı Avrupa’ya taşındı.
O Roma İmparatorluğu 395’te ikiye ayrıldı.
O Avrupa Hun Devleti kuruldu.
AVRUPA HUN DEVLETİ (378 – 469)
O Kurucusu Balamir’dir. Başkentleri Macaristandaki Elzelburg’tur (Budapeşte). Uldız devletin dış politikasını; Bizans’ın baskı altında tutulması ve Cermen kavimlerine karşı Batı Roma ile işbirliği yapılması olarak benimsemiştir.
O Avrupa Hun Devleti’ne en parlak devrini Atilla yaşatmıştır. (Avrupa kaynakları Atilla’yı Tanrı’nın kırbacı diye nitelendirmiştir.)
O ATİLLA; Bizans Seferi’ne çıkmış ve 434’deki Margus Antlaşmasıyla Bizans vergiye bağlanmıştır. Ancak Bizans’ın antlaşma şartlarına uymaması üzerine tekrar sefer başlamış yapılan Anatolius Antlaşması ile Bizans’ın ödeyeceği vergi üç katma çıkarılmıştır. Böylece, Bizans’a siyasi üstünlük sağlanmıştır.
UYARI
Atilla, 451 – 452’de Batı Roma (Galya) Seferi’ne çıkmış, Roma’yı almak üzereyken Papa I. Leon’un arabuluculuk yapmasıyla geri dönmüştür.
Avrupa Hun Devleti Avrupa’yı;
O Bozkır kültür ve sanatı,
O Askeri örgütlenme ve taktikleri,
O Pantolon, etek vb. giysileriyle etkilemiştir.
YIKILIŞ NEDENLERİ
O Atilla’nın oğulları İlek, Dengizek ve İrnek’in devleti iyi yönetmemeleri
O Türk göçleriyle desteklenmemeleri
O Hristiyanlığı benimseyip Slavlarla karışmaları
YAZITLARDAKİ UYGARLIK
I. KÖK TÜRK DEVLETİ (552 – 658)
O Bumin Kağan önderliğinde, Avarlara karşı verilen mücadele sonucu Ötüken merkez olmak üzere kurulmuştur.
O Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
O Bumin Kağan ülkeyi kardeşi İstemi Yabgu ile beraber yönetmiştir. (İkili Teşkilat)
O İstemi Yabgu; İpek Yolu hakimiyeti için önce Akhunlara karşı İran’daki Sasanilerle işbirliği yaparak Akhunları ortadan kaldırmıştır. Daha sonra ise Sasanilere karşı Bizans’la işbirliğine gitmiştir.
UYARI
Orta Asya’dan Bizans’a ilk kez bu dönemde bir elçilik heyeti yollanmıştır.
O I. Kök Türk Devleti Çin politikaları sonucu 582’de ikiye ayrılmış, 630’da Doğu, 658’de Batı Kök Türkler Çin hakimiyetine girmişlerdir.
II. KÖK TÜRK DEVLETİ (682 – 744)
O Orta Asya’daki Türkler 50 yıllık Çin esaretinin ardından Kutluk (İlteriş) Kağan önderliğinde Çin’e karşı bağımsızlık mücadelesi vererek kurulmuştur.
O II. Kök Türk Devleti’ne kurucusu Kutluk (İlteriş – devleti derleyen – toplayan) Kağan’dan dolayı Kutluk Devleti de denir.
O Dağınık halde yaşayan Türkleri bir bayrak altında toplama siyaseti güdülmüştür.
O Bilge Kağan’dan sonra devlet zayıflamış, bundan yararlanan Karluk, Uygur ve Basmil Türkleri birleşerek devlete son vermiştir.
KÖKTÜRKLER
O Kendilerine özgü 38 harften oluşan Köktürk alfabesini kullanmışlardır.
O Türklere ait ilk yazılı belge olan Orhun Abidelerini bırakmışlardır.
Bu Abideler;
O Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
O Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.
O 1893 yılında Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.
O Çince ve Kök Türkçe yazılmıştır.
UYARI
Bu kitabelerde devlet anlayışı, vatan sevgisi üzerinde durulmuştur. Bunun yanısıra Çinlilerin Türkleri yıkmak için yaptığı girişimler anlatılmıştır.
Bu yazılarda halkın sorumluluklarının yanında, sosyal devlet anlayışının olduğu gösteren hükümdarın sorumlulukları da yer almıştır.
UYGARLIĞA ADINI VERENLER
UYGUR DEVLETİ (744 – 840)
O Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından Ordubalık (Karabalasagun) merkezli kurulmuş bir devlettir.
O Basmil ve Karluklarla birleşerek Kök Türk Devleti’ne son vermişlerdir.
O Moyun – Çur dönemi devletin en parlak dönemidir. Bu dönemde Çinliler ile Araplar Orta Asya hakimiyeti için 751’de Talaş Sava-şı’nı yapmışlardır.
O Bögü Kağan; Çin üzerinde Türk hakimiyetini artırmak için Çin seferine çıkmış, dönüşte Hıristiyanlık, Musevilik ve Zerdüşlük karışımı olan “MANÎHEİZM” inancına sahip rahiplerini ülkesine getirmiştir. Çok geçmeden Mani dini ülkenin resmi dini olmuştur.
UYARI
Bu dinin kabulü Türklerin yaşantılarında önemli değişikliklere neden olmuştur.
Bu değişiklikler;
O Hayvansal gıdaların yasaklanması ve ibadet için tapınağın gerekli olması Uyguların yerleşik hayata geçmesine neden olmuştur.
O Öldürmeyi yasaklayan bu din Uygurların savaşçı ruhlarını olumsuz etkilemiştir.
Uygurların Özellikleri
- O Kalıcı mimari eserler bırakmışlardır.
- O Kağıt yapımı ve hareketli matbaa tekniğini geliştirmiştir.
- O Moğolları devlet teşkilatı, hukuk, yazı, dil ve kültürel yönden etkilemişlerdir.
- O Kendilerine özgü 18 harften oluşan bir alfabe kullanmışlardır (Ulusçu özellik).
- O Tarım ve ticarette ileri gitmişler, mal edinme, satış protokolü, ipotek senedi, iş sözleşmesi gibi hukuki konularda gelişme göstermişlerdir.
- O Mani dinine ait terimlerinin Türkçe karşılığını kullanmışlardır.
