İlk Türk Sinemacısı ve İlk Film

0
Advertisement

İlk Türk sinemacısı kimdir? Türkiye’deki ilk sinemacı ve ilk filmin tarihçesi hakkında bilgi.

Fuat Uzkınay

Fuat Uzkınay

İLK TÜRK SİNEMACISI VE İLK FİLM

Türkiye’de sinemayı eğitim amacıyla ilk kez okula sokan ve Seden kardeşlerle birlikte ilk yerleşik sinema salonlarım açan Fuat Uzkınay, aynı zamanda ilk Türk filmini çeken kişi de oldu. 28 Temmuz 1914’te Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Sırbistan’a savaş açması, ardından Osmanlı İmparatorluğu’nun Almanya ile gizli bir ittifak yaptıktan sonra 11 Kasım 1914’te İtilaf Devletleri’ne resmen savaş ilan etmesi, sinema tarihimiz açısından önemli bir olaya, ilk Türk filminin çekilmesine yol açtı. Savaş, dünyada olduğu gibi Osmanlı kamuoyunda da yankılar yaratmıştı. Savaşla ilgili propagandalar kısa bir süre sonra ulusal duygularla beslenen heyecana dönüştü. Bu heyecanın eyleme dönüşmesiyse, halk arasında 93 Harbi diye bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşından sonra Ruslar tarafından Ayastefanos’a (bugünkü Yeşilköy) dikilen zafer anıtının yıkılmasıyla gerçekleşti. Anıtın yıkılması önceden kararlaştırılmış ve savaşa resmen katılışımızın üçüncü günü yıkım işine girişilmişti. Avusturya-Macaristan’ın başkenti Viyana’da yeni kurulan Sacha-Messter Gesellschaft yapımeviyle anlaşma yapıldı ve yapımevinin görevlileri yıkılışı filme almak için İstanbul’a geldiler. Ancak savaşın Türk kamuouyu üstünde yarattığı ulusal coşku nedeniyle bu tarihi olayın bir Türk tarafından filme alınması düşüncesi doğdu. O sıralarda yedek subaylık görevini yapan Fuat Uzkınay, alıcı kullanmasını birkaç saatlik çalışmayla Sacha-Messter’in teknik görevlilerinden öğrendikten sonra Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı adlı 150 m’lik belge filmini çekerek Türk sinema tarihinde ilk film çeken Türk oldu (14 Kasım 1914). Bu ilk filmi, Enver Paşa’nın desteğiyle kurulan ve yönetimi Weinberg yönetim yardımcılığı Fuat Uzkınay tarafından üstlenilen Merkez Ordu Sinema Dairesi’nin çektiği aktüalite filmleri izledi.

Merkez Ordu Sinema Dairesi’ndeki teknik donanımın ancak kısa aktüalite filmleri yapmaya elverişli olması nedeniyle, bu kurumun dışında film yapma olanakları arandı. Weinberg, 1916’da Fuat Uzkınay ile birlikte, Harbiye Nezareti’nden izin alarak Küçük Benliyan’ın yönettiği Milli Osmanlı Operet Kumpanyası’yla anlaştı ve Leblebici Horhor adlı tiyatro oyununu sahneden aktarma yoluyla çevirmeye başladı, ama tamamlayamadı. Aynı yıl gene aynı topluluğun sahnelediği Himmet Ağa ‘nın İzdivacı adlı oyunu filme almaya başladı, ancak oyunculardan çoğunun silah altına çağrılması nedeniyle bu tasarısını da gerçekleştiremedi. Bu filmi savaştan sonra Fuat Uzkınay tamamladı.

KONULU FİLMLERE YÖNELİŞ

Merkez Ordu Sinema Dairesi’nin yanı sıra, savaşın başlamasından bir süre önce kurulan ama çalışmalarına çok daha sonra başlayan ve orduyla halkın yakınlaşmasını sağlamayı amaçlayan Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin film çekmeye başlaması, konulu filmlere doğru bir adım oldu. Film yapımı için bir alıcı satın alan derneğin üyelerinden Sedat Simavi, sinemanın halk tarafından benimsenip sevilmesi için kısa filmlerin yanı sıra konulu uzun filmler çekilmesi gerektiğini ileri sürdü ve bu düşüncesini gerçekleştirmek üzere ilk olarak Mehmet Rauf’un dört perdelik Pençe oyununu sinemalaştırdı (1917), ardından Casus (1917) filmini yaptı. Ama iki film de, bazı noksanlıkları yüzünden kamuoyunda istenen etkiyi ve sevgiyi yaratamadı.

Advertisement

İşgal yıllarında film çekme işini Malulin-i Guzat-i Askeriye Muavenet Heyeti üstlendi. Gelir kaynaklarını çoğaltmak amacıyla bir sinema kolu kurarak sinema alanına el atan bu cemiyet, Merkez Ordu Sinema Dairesi ile Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’ nin sinema aygıtlarını devraldıktan sonra bir stüdyo kurdu ve yönetimini Fuat Uzkınay’a verdi. Dernek ilk konulu film olarak Hüseyin Rahmi Gürpınar‘ın Mürebbiye’sini çekti (1919). Ayrıca bu filmin çekimi sırasında, başta Sultanahmet ve Fatih mitingleri olmak üzere birçok olay filme alındı. Mürebbiye’den sonra Ahmet Fahim, Binnaz (1919), Şadi Karagözoğlu ise Bican Efendi Vekilharç (1921) filmlerini yaptılar.


Leave A Reply