Kalıtsal metabolik hastalığı olan kişilerde tedavi mümkün müdür? Ne kadar etkili olabilir? Tedavi için yapılabilecekler nelerdir?
Kalıtsal Metabolik Hastalıkların İyileştirilmesi
Kalıtsal hastalıkların tedavisi günümüz koşullarında genellikle olanaksızdır. Örneğin, Down Sendromu hastası bir çocuk, sağlıklı bir insana dönüştürülemez. İyileştirilebilir kalıtsal metabolik hastalıkların iyileştirilebilmesi için, genetik mühendisliği çalışmalarıyla kalıtsal yapının düzeltilebilmesi ve çevre koşullarının düzeltilebilmesi gerekir.
Kalıtsal Yapının Düzeltilmesi
Genetik mühendisliği çalışmalarıyla kalıtsal yapının düzeltilmesi için eksik enzimin tamamlanması, organ transplantasyonu, başkalaşmış genin düzeltilmesi, eksik enzimin sentezinin uyarılması ve öncü madde sentezinin de önlenmesi gerekir.
Eksik Enzimin Tamamlanması
Eksik enzimin tamamlanbilmesi için aktarılan enzimin bozulmadan ya da inaktifleşmeden fonksiyonel konumuna ulaşmalıdır. Hemofili-A hastalığının antihemofilik globin aktarılması gibi bazı koşullarda eksik enzimin tamamlanması başarılmış; bazı koşullarda başarılamamıştır.
Organ Transplantasyonu
Eksik enzimin tamamlanması için, enzimi sentezleyen organın transplantasyonu gerçekleştirilir. En sık transplantasyonu gerçekleştirilen organlar timus, kemik iliği ve karaciğerdir.
Başkalaşmış Genin Düzeltilmesi
Mutasyonla dönüşmüş genler, bakteriyofaj aracılığıyla düzeltilmeye çalışılır. Bu tür genetik mühendisliği çalışmalarıyla, belirli evreler gerçekleştirilebilinse de insanlara uygulanması zordur.
Eksik Enzimin Sentezinin Uyarılması ve Öncü Madde Sentezinin de Önlenmesi
Gerekli enzimin sentezini sağlayan gen, transkripsiyon sürecinde bir baskılanma sonucu görevini gerçekleştiremiyorsa, transkripsiyon sürecindeki baskıyı kaldırmak için dışarıdan uyarıcı maddeler aktarılır.
Çevre Koşullarının Düzeltilmesi
Metabolik kusurun türüne göre değişken uygulamalar substrat sınırlaması, vücutta biriken toksik etkili maddelerin atılması, eksik ürünün tamamlanması ve eksik kofaktörün tamamlanmasıdır.
Substrat Sınırlanması
Kusurlu enzimin substratı vücutta birikerek hastalık oluşturur. Vücutta birikerek hastalık yapan substratı ya organizma oluşturmakta ya da organizma dışardan almaktadır. Dışardan alınan substrat sınırlandırıldığında hastalık büyük ölçüde önlenebilmektedir. Dışardan substrat alınımının sınırlanmasının en farkedilir örneği, fenilketonüri kalıtsal metabolik hastalığında fenilalanin diyetten çıkarılarak tedavisidir. Substrat endojen olarak sentezlendiğinde tedavide aynı aynı sonuca ulaşmak oldukça zordur.
Vücutta Biriken Toksik Etkili Maddelerin Alınması
Vücutta biriken toksik etkili maddelerin atılması için bazı aracı maddeler kullanılır. Örneğin, Wilson Hastalığı’nda bakır, penisilamin aracılığıyla temizlenir. Rh uyşmazlığına bağlı eritroblastosis fetalis riskli anneye ilk gebeliğinden sonra anti-D antikonu verilir.
Eksik Ürünün Tamamlanması
Tiroid hormonu biyosentezi bozukluklarında tiroksin adrenogenital sentromlarda kortizol kullanılması gibi eksik ürünler tamamlanarak çevre koşulları düzeltilebilir.
Eksik Kofaktörün Tamamlanması
Eksik kofaktörlerin tamamlanması vitaminlerle ilgilidir ve pek çok hastalıkta başarılı uygulamalar gerçekleştirilmiştir.
