Kapalıçarşı ne demek? Kapalıçarşıların genel özellikleri ile kapalıçarşı hakkında bilgilerin yer aldığı yazımız.
Üstü kapalı çarşılara «kapalıçarşı» denir. Bu adla daha çok İstanbul’daki Kapalıçarşı anılır.
«Çarşı» kelimesi, dilimize Farsça «çâr-su» (dört yön) kelimesinden gelmiştir. Her tarafında alışveriş yapılan yerlere denir. Kapalıçarşı, yalnız İstanbul’a mahsus olmayan bir çarşı tipidir. Örneğin Bursa’da, Edirne’de de vardır.
İstanbul’daki Kapalıçarşı Fatih Sultan tarafından yalnız bedesten (değerli eşya, mücevher alınıp satılan) kısmı ile ahşap olarak 1461’de yaptırılmıştı. Sonradan yangınlarla, depremlerle zaman zaman yanıp yıkıldı, yeniden onarıldı. Şair Tevfik Fikret’in «Minareler bile ser-be-zemîn» diyerek minarelerin bile yere baş koyduklarını bildirdiği 1310 (1894) depremlerinde ise, tamamen yıkılan Kapalıçarşı, dört yıl süren bir onarımdan sonra 1898’de, kagir şekliyle yapıldı. 1943’te çıkan bir yangınla çarşının döşemeciler ve yorgancılar kısmı yandı. 1954’teki büyük yangında ise, Kalpakçılar Caddesi başta olmak üzere, büyük kısmı gene yandı, yeniden onarılarak bugünkü şekline getirildi. Bu vesileyle dükkânlara da nispeten modern bir şekil verildi.
Kapalıçarşı, zamanla yapılmış, üstü tamamiyle örtülü büyük bir mahalledir, hatta birkaç mahalledir. Sokaklarının da ayrı ayrı adları vardır. Bu adlar daha çok, o sokaktaki dükkanlarda satılan mallara göre verilmiştir. Püskülcüler, Kavaflar, Zenneciler, Yağlıkçılar gibi.
Kapalıçarşıya sekiz büyük kapıdan girilir. Bu büyük kapılar eskiden arabalara, atlı yolculara zincirlerle kapatılmış bulunurdu. Yalnız Fransa İmparatoru III. Napolyon’un eşi İmparatoriçe Eugenie’nin çarşıyı gezebilmesi için bir defa bu zincirler çıkarılmış, içeri araba girmesine müsaade edilmişti. 30.000 metrekareden fazla yer kaplayan Çarşı’da, 65 sokak, 3.000’den fazla dükkân, 20 han vardır. Cevahir Bedesteni çarşının merkezini teşkil eder.
Eskiden, çarşıdaki dükkânlara «dolap» denirdi. Dükkânlar zeminden epey yüksekçe sofalar şeklinde yapılmış bulunurdu. Buralara merdivenle birkaç basamaktan çıkan esnaf, her tarafı satılık malla dolu olduğundan, ancak kıpırdanacak kadar yer bulurdu ki, bugün, antikacılar çarşısı bu eski halini muhafaza etmektedir.
Kapalıçarşı’nın sokakları «tonoz» şeklinde, yani kırık kubbe biçimi duvar örgüsüyle kapatılmıştır. Sokakları çoğu yerde beton yollarla kaplıdır. Tonozların dükkân aralarına rastlayan kısımlarında pencereler vardır. Eskiden yalnız buralardan ışık alırdı, ayrıca yağ mumları ile de aydınlatılırdı. Şimdi, elektrik tertibatı vardır. Çarşının, her akşam 19’da, kapıları kapatılır.
Bugün, Kapalıçarşının en çok ilgi gören kısımları Cevahirciler, düğünlerde gelin eşyası «kaldırmaya» yani kiralamaya imkan veren Yağlıkçılar, yabancıların ilgisini çeken Antikacılar, Koltukçular (yani mobilyacılar), özellikle hem yerli hem de yabancı tursitlerin otantik ürünler aramak ve bulmak için ilk geldikleri yer Kapalıçarşı olmaktadır.
