Karabasan olarak bilinen uyku felci gerçekte nedir? Uyku felcine sebep olan durumlar, belirtileri nelerdir? Uyku felci nasıl meydana gelir?
Uyku felci nedir?
Halk arasında “karabasan görmek” olarak da adlandırılan uyku felci, genellikle uyandıktan hemen sonra (bunun adına tıp dilinde “hipnopompik felç” de denilmektedir) ya da seyrek de olsa uykuya dalmadan hemen önce insan bedeninin geçirdiği geçici felç olma durumudur. İnsan fizyolojisi alanında incelendiğinde, “REM Atonia” olarak da adlandırılan REM uykusuyla çok yakın bağlantıları bulunmaktadır. Konuyla ilgili araştırma yapan bilim insanlarının ve fizikçilerin yaptıkları araştırmalardan sonra vardıkları ortak sonuç; bu durumun uyku halinin gayet olağan bir döngüsü olduğu niteliğindedir.
Uyku felci; metabolizmada beyin REM durumundan çıkarak tamamen uyanmış duruma geçse de bedenin felçli bir durum içerisinde hareket edememesi halidir. Bu durumu yaşayan çok fazla kişi, yaşanılan şeyin bir rüya olduğunu sanmaktadır. Bu sebepten ötürü kişilerin hareket etmek isteyip edemediği rüya sayıları oldukça fazladır. Hatta bazen bu tip durumlar uyuduğunuz ortamda hayali leyler görmenize neden olabilmektedir.
Uyku felcini meydana getiren sebepler nelerdir?
Uyku felci durumunun tam olarak fizyolojisi hakkında hala detaylı bir bilgi edinilememiştir. Ancak uyku felci esas olarak, rüya görmekte olan bir kişinin rüyası süresince yaptığı hareketlerin birebir aynısını yapmamasını sağlamak adına REM uykusu süresinde meydana gelmektedir. Ayrıca uyku felci konusunda bilimsel olarak düşünülen ortak durum, beynin “pons” adı verilen bölgesinde yer alan motor-nöronların inhibisyon sürecine girmesiyle uyku felcini ortaya çıkarttığıdır. Ve özellikle de metabolizmada melatonin seviyesinin çok düşük rakamlarda seyretmesi kasların uyarılmasını güçleştirdiği için buna bağlı olarak sinirlerdeki depolarizasyon akımı da durdurulduğunda rüyada kişi ne görüyorsa gerçek hayatta da onu eylem haline getirmemesi sağlanabilir.
Buna örnek olarak rüyasında bir yerlerden bir yere zıpladığını gören kişinin gerçek hayatta da o esnada koşmasını engellemeyi gösterebiliriz. Bilim dünyasında yapılan araştırmalarca her insanın hayatında mutlaka bir kere de olsa uyku felci geçirdiğini göstermektedir. Narkolepsi rahatsızlığı olanların da aynı şekilde uyku felci durumuyla yakından bağlantılı oldukları görülmüştür. Genel anlamda uyku felci durumunu tetikleyen faktörler ise şu şekildedir;
- Uyku düzeninin olmaması
- Şekerleme uykularının sık yapılması
- Çok uzun saatler boyunca uyumak
- Çok kısa ve yetersiz dakikalarda uyumak
- Uyku pozisyonunun sırt üstü biçimde olması
- Yaşam tarzında ani denebilecek değişikliklerin yaşanması
- Çevresel faktörlerin ani olarak değişmesi
- Antihistamin kullanımı
- Uyumak için kullanılan yapay uyku ilaçları
- Fazla stres içerisinde bir yaşam sürme
- Uyumadan önce metabolizmanın aç bir şekilde uyku sürecine sokulması
Uyku felcinden önce yaşanan “berrak rüya” (Berrak rüya, WILD olarak da bilinen bir uyku yöntemidir ve bu tip rüyaların görülebilmesi için bilinçli olarak indüksiyon görmek gerekir)
Değişik kültürlerde uyku felci hakkındaki düşünceler
Çinlilerin halk kültüründe uyku felci “gui ya chuang” cümlesiyle anılmaktadır. Bunun anlamı “hayalet yatağa basıyor”dur. Bu inanışta bir ruhun ya da hayaletin uyku halinde olan kişinin üzerine oturduğuna ve ya yattığınai bu sebepten dolayı da kişinin uyku felci geçirdiğine inanılmaktadır.
Türklerin konu hakkındaki inanışları kişiye “karabasan” adındaki bir cinin uyku sırasında musallat olduğudur. Daha çok Müslümanlık inancına sahip olan kişilerin inandığı bu düşünceye göre kişilere geceleri uyku esnasında bu karabasanların musallat olmasından sonra kişilerin bu durumla alakalı dualar okuyarak karabasanlardan kurtulabileceğidir.
Korelilerin inanışlarında, “Gawinullim” adında bir varlıktan bahsedilmektedir. Uyku felcine “Gawi tarafından bastırılmak” diyen Koreliler, Gawi varlığına da “şeytan” ya da “ruh” anlamını yüklemektedir.
İskandinavyalılar’ın konu hakkında sahip oldukları mitolojik bir öğe vardır. “Mara” ismini verdikleri kabus görülmesine sebep olan kötü huylu dişi bir hayalet, kişilerin uyku felci geçirmesine sebep olduğuna inanmaktadırlar.
Orta Çağ Avrupası’nda ise uyku felci durumu “succubi”, “incubi”, “mara” ve diğer şeytanlar gibi kötü huylu varlıkların sebep olduğu bir durum olarak yer almaktadır.
Rusların inanışlarında ev ruhu denilen “Domovoi” isimli bir ruh; kötü evliliklerin yaşandığı ve ijhanetin yaşandığı evlere dadanıp bu kişilere uku felci durumunu yaşatmaktadır.
