Karakoyunlular Devleti ne zaman ve nerede kuruldu? Karakoyunluların tarihi, özellikleri, hakkında bilgi.
Karakoyunlular; Doğu Anadolu’da yaşamış Türkmen beyliğidir (1365-1469). Van Gölü çevresinde, Erzurum’dan Musul’a uzanan topraklarda, egemen oldular. Azerbaycan, Anan ve Irak’ın önemli bölümlerinde de söz geçirdiler. Sürülerinin rengi yüzünden Karakoyunlu adıyla adlandırıldılar. Önceleri Erzincan-Sivas yöresinde yaşayan Karakoyunlular, ilhanlı hükümdarı ebu Said’in ölümünden sonra, 1365’te, merkezi Erciş olmak üzere beyliklerini kurdular.İlk bey olan Bayrak Hoca, 1366’da Bağdat’tan gelen Celayin Sultanı Üveys’e tutsak oldu. Muş yöresine kaçtıysa da yeniden tutsak düştü. Celayin sultanının 1374′ te ölümünden soma, Musul ve Sincar’ı eline geçirdi, Azerbaycan’a girmeyi başardı. Beyliğini örgütledikten sonra, 1380’te öldü, yerine geçen Kara Mehmet 1383’te Musullu hacıların yolunu kesen Suriye’deki Döğerleri bozguna uğrattı. 1384’te, Mardin hakiminin kızıyla evlendi. 1386’da geçitleri tutmuş olan Karakoyunlular, Timur’un kuvvetlerini dağıttılarsa da 1388’de Kara Mehmet’in Tebriz’e giderek Timur’a boyun eğmesiyle ona bağlandılar. 1389’da Kara Mehmet öldürülünce, beylik kargaşa içine sürüklendi. Karakoyunlu ileri gelenleri, Kara Mehmet’ in oğullanndan Mısır Hoca’nın çevresinde toplandılarsa da kardeşi Kara Yusuf ile Kara Hasan’ın çatışmaları sürdü. 1391’de Kara Hasan öldüğünden, Kara Yusuf, beyliğin başında tek başına kaldı, Celayirli Muhammet Siyahi’yi yenilgiye uğrattı. 1393’te Tebriz’e gelen Timur, Musul yakınlarında Karakoyunlu kuvvetlerini bozguna uğrattı. Kara Yusuf u izleyerek onu Avnik Kalesi’nde kuşattı. 43 gün süren kuşatmadan sonra kaleyi ele geçirdi. Timur, yeniden Doğu Anadolu’ya gelince Kara Yusuf u, Van Gölü çevresine bırakarak Musul’a çekildi. Timur’un Bingöl yaylağına inmesi üzerine de, Osmanlı padişahı I. Bayezit’e sığınmak üzere Osmanlı topraklarına girdi. Timur, Azerbaycan’a çekilince Kara Yusuf, Yıldırım Bayezit’in doğu seferine katılmak üzere ayrıldı. Timur, Kara Yusuf’un kuvvetlerini yenilgiye uğratarak, 1403’te Suriye’ye kaçmaya zorladı. Kara Yusuf, Avnik Kalesi ile birlikte eski beylik topraklarını elde etmeyi başardı, ülkesi üzerinde Timurlu tehlikesini kaldırdı. Kara Yülük Osman Bey ile Mercidabık‘taki savaşı da kazanan (20 Eylül 1418) Kara Yusuf, Şahruh’un 200 bin kişilik bir kuvvetle Herat’tan yola çıktığı haberi üzerine hazırlıklar yaparken 13 Kasım 1420’de öldü. Beylik yeniden parçalanma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı, askerler dağıldı, her boy kendi başının çaresine bakar oldu. Şahruh, Horasan’a dönünce ispend, Tebriz’i geri aldı, İskender Bey, Tebriz üzerine yürüyerek İspend’in elinden kendi aldığı gibi, Karakoyunlu egemenliğini Azerbaycan’ da yeniden kurdu. İspend’in Avnik Kalesi’ne çekilmesinden sonra İskender Bey babasının boyunduruğu altında bulunan beyleri, yeniden kendine bağladı. Şahruh, yeni bir oduyla Azerbaycan üzerine yürüdü. Selmas yakınlarında yapılan savaşta, İskender Bey yenilgiye uğramaktan kurtulamadı (18 Eylül 1429). Şahruh, Karabağ’a çekilerek Azerbaycan’ın yönetimini Kara Yusuf un oğlu Ebu Said’e verdi ve ülkesine döndü. Ancak, 1431’de İskender Bey, Ebu Said’i yakalayarak öldürdü. Bundan sonra, Şirvan üzerine bir sefer yapan iskender Bey 1341’de Hille ve Vasıt yörelerini de yağmaladı. Şahruh, Şirvan’a yapılan saldırı üzerine, 1435’te üçüncü kez Karakoyunlular üzerine yürüdü. Şahruh’a karşı dayanma gücü bulamayan İskender Bey, Erzurum’a çekildi. Ucan’a gelen Şahruh ise, İskender Bey’in kardeşi Cihan-şah’a, Karakoyunlu Beyliği’ni verdi. 1438’de İskender, Tebriz’e geldiyse de, Cihan-Şah tarafından kaçınlarak Alıncak Kalesi’ne sığındı. Burada Cihan-Şah kendisini aylarca kuşattı. Fakat oğlu Kubad Şah, İskender’i öldürdü (1437). Bir süre sonra Kubad Şah, Cihan-Şah tarafından öldürüldü. Cihan-Şah, İskender’in ölümünden sonra, Karakoyunlu Beyliği’nin tek egemeni oldu. En parlak dönem sayılan bu yıllarda Basra’ya kadar uzanan topraklar Karakoyunlu yönetimine girdi. 1447′ de Şahruh ölünce, Cihan-Şah, sultan ve hakan unvanlarını kullanmaya başladı. Timurlu şehzadeler arasında çıkan anlaşmazlıklardan yararlanarak İsfahan ve Kirman’a kadar uzanan toprakları elde etti. Fakat Uzun Hasan’ın Akkoyunlu beyliği‘nin başına geçmesi, Karakoyunlular için iyi olmadı. Cihan-Şah, Uzun Hasan’ı ortadan kaldırmak için onun kardeşi olan ve Mardin’e egemen bulunan Cihangir ile birlikte hareket ettiyse de, 1457’de Uzun Hasan tarafından yenilgiye uğratıldı. Oğlu Pir Budak’ın, babasına karşı ayaklanması üzerine bir süre onunla uğraştı. 11 Kasım 1467’de yakalandı ve öldürüldü. Oğlu Hasan Ali, devleti yönlendirecek güce sahip değildi. Bunun için, Karakoyunlu beyleri aralarında anlaşmazlığa düştüler. Devletin hazinesi Hasan Ali’ye teslim edildi. Hasan Ali, Uzun Hasan’a karşı savaş hazırlıklarına başladı. 180 bin kişiden fazla askere para dağıttıysa da Uzun Hasan tarafından yenilgiye uğratıldı. Hasan Ali, Ebu Said’e sığınmak zorunda kaldı (1468). Yakalanacağını anlayınca canına kıydı (1469). Böylece Karakoyunlu toprakları Uzun Hasan ile Ebu Said’in eline geçti.
Sanat: Karakoyunlular sanatta özellikle de mimarlığa önem verdiler. Van ve çevresindeki yerleşme merkezlerinde mimarlık eserleri yaptılar. Van Ulu Camisi tuğla bir yapıdır ve zengin süslemlere sahiptir. 1970-1973 arasında yapılan kazılarda ortaya çıkarıldı. 1398-1400 arasmda yapıldığı hesaplanan caminin, Selçuklu etkisinde kaldığı görülür. Cihan-Şah’ın Tebriz’de yaptırdığı Gahmescid ya da Muzafferiye Mescidi’nin planı simetriktir. Çini süslemeleri de dönemin sanat anlayışını yansıtması bakımından önemlidir. 1358’de Gevaş’ta yapılmış olan Halime Hatun Kümbeti 12 kenarlı olup piramit biçiminde bir külahla örtülüdür. 13. yüzyıl Ahlat kümbetlerini andırır. 1396-1397 yılarında Ahlat’ta yapılmış olan Erzen Hatun Kümbeti de Halime Hatun Kümbeti’ne benzer. Erciş yakınındaki Kadem Paşa Hatun Kümbeti 1458’de yapıldı. Onikigen bir yapıdır.
Karakoyunlu Hükümdarları
1380-1389 Kara Muhammet Turmuş
1389-1400 Kara Yusuf
1400-1406 Timurlu istilası
1406-1420 Kara Yusuf (ikinci kez)
1420-1438 Cihan-Şah
1438-1469 Hasan Ali
