Kirman Selçukluları kimlerdir, nerede, ne zaman kuruldu? Kirman Selçukluları Devleti özellikleri, tarihi, hükümdarları, savaşları hakkında bilgi.
Kaynak: commons.wikimedia.org
KİRMAN SELÇUKLULARI, Kirman’da hüküm sürmüş Türk-İslâm hanedanı (1048-1189). Hanedanın kurucusu Kavurd, Çağrı Bey’in oğlu ve Sultan Alparslan’ın büyük kardeşidir.
Dandanakan Savaşı‘ndan (1040) sonra toplanan Kurultay’da Kirman ve çevresinin fethi görevi Kavurd’a verildi. Kavurd, 1041’de başlattığı akınlarla önce kuzey, sonra da Güney Kirman’ı ele geçirerek burada Büyük Selçuklu İm-paratorluğu’na feodal bağlarla bağlı fakat kendi egemenliği altındaki ülkede bağımsız bir. Selçuklu hanedanının temellerini attı (1048). Kavurd Tuğrul Bey’in ölümünden sonra önce Sultan Alparslan’a, sonra da Sultan Melikşah’a karşı birkaç kez ayaklandı. Büyük Selçuklu tahtını ele geçirmek amacıyla giriştiği bu ayaklanmalarda başarılı olamadı ve Sultan Melikşah tarafından öldürüldü (1073). Yerine vekil bıraktığı oğlu Kirmanşah tahta geçti (1073-1074). Onun bir yıl sonra ölümüyle boşalan Kirman Selçuklu tahtına henüz çocuk yaştaki kardeşi Hüseyin bin Kavurd çıkarıldı (1074). Aynı yıl Sultan-Şah tutuklu bulunduğu Hemedan Hapishanesi’nden kaçarak küçük kardeşinin yerine tahta geçti (Eylül-Ekim 1074). On yılı aşkın bir süre saltanat sürdü. 1085 başlarında yerine kardeşi Turanşah bin Kavurd geçti (1085-1079). Turanşah’ın yerine geçen oğul İranşah (1097-1101). Batmi mezhebine girip Sünni düşünceye karşı cephe alınca, halk ayaklanıp İranşah’ı öldürdü (1101).
Devlet adamları Arslanşah bin Kirmanşah’ı tahta çıkardılar. (1101-1142). 42 yıl boyunca tahtta oturan Arslanşah, ülkede ticareti ve ekonomik yaşamı canlandırdı. Yerine geçen oğlu Muhammet bin Arslanşah (1142-1156) hükümdarlığı boyunca kardeşi Selçukşah ile uğraşmak zorunda kaldı. Yerine oğlu Tuğrulşah geçti (1156-1170). Döneminde ülke huzur ve güvenlik içinde yaşadı. Tuğrulşah’ın ölümüyle ülke yoğun taht kavgalarıyla sarsıldı. Atabey Müeyyedettin Reyhan’ın yardımıyla Tuğrulşah’ın üçüncü oğlu B ehram Şah tahta geçti (1170). Fakat Tuğrulşah’ın büyük oğlu veliaht Arslanşah da tahtta hak ileriye sürerek ayaklandı. Ciruft ve Bem kentlerini ele geçirdi. Bu arada Turanşah da tahtı ele geçirmek amacıyla ayaklandı. Böylece üç kişi Kirman’a egemen oldu. Sonnuda II. Arslanşah tek başma tahtı ele geçirdi (1170). Arslan-şah’ın birinci melikliği fazla uzun sürmedi ve Horasan emiri Müeyyet Ayaba’nın yardımıyla Behramşah yeniden tahta geçti (1171).
Sonunda Arslanşah ve Behramşah arasında bir anlaşma yapıldı ve ortakhükümdarlık dönemi başladı (1172-1174). 1174’te iki melik arasındaki anlaşma bozuldu ve taht kavgaları yeniden başladı. 1175’te Behramşah üçüncü kez tahta çıktı ve aynı yılın ağustos ayında yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak öldü. Yerine oğlu II. Muhammet geçti (1175). Arslanşah da başkent Berdesir’i ele geçirip üçüncü kez tahta çıktı (1175-1177). Yerine II. Turanşah geçti (1177-1183). Ancak, taht kavgalarıyla iyice sarsılmış olan devlet otoritesini yeniden kuramadı ve öldürüldü (1183). II. Turanşah’ın öldürülmesinde önemli rol oynayan Zafir Muhammet Emirek, II. Muhammet Şah’ı Berdesir Kalesi’nden çıkararak tahta oturttu (1183-1189). II. Muhammet Şah çökmekte olan devleti yeniden eski haline getiremedi. Horasan’ı istila eden Oğuz Beyleri’nden Dinar Bey, Kirman’ı da işgal ederek bu hanedana son verdi.
Kaynak 2 – Özet
Kirman Selçukluları; Bu kol, Çağrı Bey’in oğlu Kara Arslan Davut Bey’in, 1043’te Kirman’ı ele geçirmesinden sonra, soyundan gelen hükümdarlarca yönetildi. Uzun süre büyük sultan adına hutbe okutan ve ona bağlı olan Kirman Selçukluları, zaman zaman ayaklanmalara da kalkıştılar. Bu yüzden, 1073’te, Kavurd, Melikşah tarafından öldürtüldü. Kavurd’un öldürülmesinden sonra, Kirman Selçuklularının başına oğlu Kirmanşah geçti. Bu dönemde Melikşah, Kirman Selçuklularının işlerine karışmaktan uzak kalmadı. Kirmanşah’ı, bir süre sonra onu da uzaklaştırıp yerine Turanşah’ı melikliğe atadı. 1092’de Melikşah ölünce Turanşah, bağımsızlığını ilan etti. Ulema Turanşah’ın yanında yer alınca, İran-şah, Kirman’dan ayrılmak zorunda kaldı. Turanşah’ın ölümünden sonra Arslanşah hükümdar oldu. Arslanşah, 1101-1141 arasında kırk yıl başta kaldı.
Sultan Sencer‘e bağlı olarak devleti parlak bir biçimde yönetti. 1141’de yerine yeğeni Mugisüttin Muhammet geçti. Onun 1156’ya kadar süren hükümdarlığından sonra oğlu Muhyittin Tuğrulşah, 1169’a kadar düzenli bir devlet yönetimi sergiledi. Tuğrulşah’ın eğlenceye düşkünlüğü atabeylerin yönetimde etkinliklerinin artmasına yol açtı. Bu dönemde Oğuzların Reisi Dinar Bey, Tuğrulşah’ın oğullarının yönetim kargaşası içine sürüklendikleri Kirman’da egemenliği eline aldı. 1187’ de Melik Muhammetşah (II.), Dinar’a karşı ağır bir yenilgiye uğrayınca, ülkesini yitirdi. Böylece Kirman Selçukluları sona ermiş oldu.
