Kış uykusu nedir? Neden bazı hayvanlar kış uykusuna yatar? Kış uykusunun nedenleri, önemi, kış uykusuna yatan hayvanlar hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Kış Uykusu; bazı hayvanların, kış aylarında, daldıkları uyuşuk haldir. Aylarca süren bu uykunun, normal zamanlardaki uykudan farkı, hayvanların aynı zamanda bazı değişmelere uğramalarıdır. Bu değişmeler o hayvanın, kışın şiddetli soğuğuna, yiyecek bulmak zor olduğundan açlığa dayanabilmesini sağlar. Kış uykusuna yatan bir hayvanın ölüden farkı yok gibidir, çünkü uzun bir süre, yani kış boyunca hayatla ilgisi kalmaz.
Hayvanların kış uykuları, cinslerine göre değişik özellikler gösterir. Genel olarak, kış uykusuna yatan bütün hayvanlar, soğuk bastırır bastırmaz kuytu bir yere çekilirler. Bu sırada hayvanların vücudunda bazı değişmeler olur: Hareketleri ağırlaşır, şişmanlarlar, gürültüden kaçarlar, uyuşurlar.
Kış uykusuna yatan hayvanlar, uykuları sırasında hemen hemen hiç soluk almazlar ve kalpleri çok az atar. Bu yüzden, kış uykusundaki bir hayvan, birdenbire ve şiddetle uyandırılacak olursa ölebilir. Uykudayken, hayvanların vücut ısıları çok düşüktür, hatta bazılarında bu ısının, çevrenin ısısına eşit olduğu görülmüştür. Hayvan kendisini çevrenin düşük ısısına göre ayarlamış olduğu için, kış ortasındaki sıcak bir günde, ısının yükselmesi onu uyandırabilir. Yalnız, hayvanların kış uykusundan uyanmalarına, ısının değişmesinden çok, acıkmalar sebep olur, çünkü uyku sırasında hayvan, vücudunda yazdan birikmiş olan yağı kullanır, bu yüzden, kışın sonunda ağırlığının aşağı yukarı üçte biri eksilmiş olur.
Kış uykusundan uyanan hayvanlar tembel, uyuşuk olurlar. Yiyecek bulup karınlarını doyurmaya başladıktan sonra, kısa bir süre içinde eski kilolarını, kuvvetlerini bulurlar, normal hayatlarına dönerler.
Kış Uykusuna Yatanlar
Kış uykusuna yatan hayvanların çoğu ot yiyenlerdir. Yuvaları toprak altında, ya da oyuklarda olan hayvanlar genel olarak kış uykusuna yatarlar. Çok soğuk iklimli yerlerde yaşayan hayvanlar kış uykusuna yattıkları halde, bunların sıcak ülkelerde yaşı-yanları kış uykusuna yatmazlar.
Böceklerin çoğu, tırtılların yaptığı gibi, ya kuru yaprakların, ya da toprağın altına girerek kış uykusuna yatarlar. Birçok kelebekler, güveler vücutlarının etrafına sert bir kabuk (koza) örerler, bunun içinde uykuya çekilirler. Öte yandan, kelebeklerin bazı cinsleri kışı bir böcek şekline girerek, ağaç kabuklarının içinde geçirirler. Bu kelebeklerin çoğu, kışın sıcak günlerinde uykularından uyanıp dışarı çıkarak güneşlenir, hava soğuyunca yeniden loş köşelerine çekilirler. Bu çeşit hayvanların diğer bir örneği de hanımböceğidir. Yalnız, hanımböceğinin ötekilerden farkı şudur: Bunlar tek başlarına değil, yüzlercesi, hatta binlercesi bir araya gelerek kış uykusuna yatarlar.
Balıklar arasında da, tatlı su balıklarından olan sazan balığı gibi, bir çeşit kış uykusu hali geçirenler vardır. Sazan balığına kışın bir durgunluk gelir. Suyun dibinde bir köşeye çekilir, bütün kış boyunca hemen hemen hiçbir şey yemez. Bir çeşit pisi balığı, kayabalıklarından olan kurbağa balığı da kışın kıyıya daha da yaklaşarak kendilerini denizin dibindeki çamura gömerler ve böylece kış uykusuna yatarlar.
Kurbağalar genel olarak bulundukları havuzlardaki, göllerdeki, su birikintilerindeki taşların altına gizlenirler, kışı burada uyuyarak geçirirler, yavruları ise çamura gömülerek kış uykusuna yatarlar. Kurbağaların ayrıca, toprağı oyarak meydana getirdikleri çukurlarda, ağaç kovuklarında kış uykusuna yatan cinsleri de vardır.
Yılanlar, kış uykularını yer oyuklarında, kayaların arasındaki inlerde, kovuklarda geçirirler. Yılanların kış uykusu için seçtikleri bu yuvalar, bazen dört, beş metre kadar derinlikte de olabilir. Yılanların bulduğu kovuklar yeteri kadar büyük olursa, buralara on, yirmi, hatta bazen yüz tanesi birden dolarak kıvrılırlar, kışı üst üste geçirirler.
Kuşlar, kışın, çoğunlukla ya yuvalarına çekilirler, ya da sıcak ülkelere göç ederler. Yalnız, kışın tembelleşen, durgunlaşan, hatta zaman zaman uykuya dalarak uzun bir süre uyanmadan yatan kuşlar da vardır.
Memeli hayvanlar arasında kış uykusuna yatanların başlıca örneği bir çeşit dağ sıçanlarıdır. Bu hayvanlar kış uykularını, yerin bir, bir buçuk metre altında kazdıkları bir çukurda geçirirler. Dağ sıçanlarından başka, hiç uyanmadan dört ayla yedi ay arası sürekli uyuyan hayvanlar arasında sincaplar, bazı fare ve sıçan cinsleri de vardır.
Kış uykusuna yatanlar, her taraf kar altında kaldığı sürece besinlerini bulmaktan aciz olanlar, önceden tohum, meyva kurusu, ot gibi durmakla bozulmayacak besin maddelerini toprak altındaki kovuklara gömerek saklamasını bilmeyen hayvanlardır.
Ayılar, kışın sürekli olarak uyuyan hayvanlardan değildir. Ancak, çok soğuk bölgelerdeki ayıların dişileri, kış gelince inlerine girerler, haftalarca, hatta aylarca karların altında uyurlar. Bunlar ancak yavrulayacakları zaman uykudan uyanırlar, kış süresince bir daha uyumadan yavrularını beslerler. Porsuklar ise kışın yalnız çok soğuk günlerinde bir süre için uykuya yatarlar.
Kış uykusuna yatan hayvanların kimisi havanın ısısı tehlikeli bir şekilde düştüğü zaman fazla soğuktan uyanır, çıkar dolaşır, böylece biraz ısındıktan sonra yeniden uykuya yatarlar. Ancak, bunu hissedemeyecek kadar derin uykuda olanlar ölebilir.
Serbest oldukları zaman kış uykusuna yatan birçok hayvanlar, hayvanat bahçelerinde bulunuyorlarsa kışı uyumadan geçirirler.
