Lizozom nedir? Lizozom ne demek? Lizozomun görevleri ve özellikleri nelerdir? Lizozom hakkında genel bilgiler.
İçlerinde hidrolitik (parçalayıcı) enzimleri bulunan, tek katlı zarla çevrili, kese şeklindeki yapılardır. Lizozomda bulunan enzimler ribozomlarda sentezlenir, endoplazmik retikulumla golgiye getirilir ve burada paketlenerek kesecikler halinde salınır.
Lizozom, alyuvarlar hariç bütün hayvan hücrelerinde, özellikle pinositoz ve fagositoz yapan hücrelerde bol miktarda bulunur. Bitki hücrelerinde ise, lizozom benzeri yapılar görülür.
Lizozomun hidrolitik enzimleri, hücrenin kendi organik materyallerinin de geri dönüşümü için kullanır. Böylece organik moleküller monomerlerine ayrışarak, tekrar hücrede kullanılır.
Lizozomların hücredeki fonksiyonları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- *** Fagositoz ve pinositozla alınan besin kofulları, lizozom ile birleşir. Lizozom enzimleri, koful içindeki besinlerle temasa geçerek besinleri sindirir. Yine hücre içinde bozulmuş, fonksiyonu kalmamış ya da yaşlanmış organeller de bu yolla temizlenir.
- *** Hücre savunmasında etkilidir. Hücreye giren; bakteri, virüs ve toksik maddeleri etkisiz hale getiren akyuvar hücrelerinde bu organeller çok sayıda bulunur.
- *** Spermin baş bölgesinde bulunur. Bu kısım, spermin yumurtayı delmesini sağlar. Yani lizozom, spermin yumurtaya girmesinde etkilidir.
- *** Lizozom bozulmaları sonucu hücrelerde mutasyon meydana gelebilir. Özellikle DNA az enzimi bu işi yapar. Bu enzim, DNA da bozulmalara yol açar. Bu durumun kanserleşmeye sebep olduğu bilinmektedir.
Endositozla alınan besinlerin lizozomlarda sindirilmesiyle oluşan ürünler difüzyonla sitoplazmaya aktarılır. Besin kofulu içinde kalan atık maddeler, yüksek organizasyonlu canlılarda birikir ve yaşlılığa bağlı olarak uzaklaştırılamaz. Bu durumda lipofuksin pigmentleri oluşur. Lipofuksinler yaşlı bireylerin ellerinde, omuzlarında ya da yüzünde kahverengi lekeler oluşturur.
Hücrelerin kendi lizozomları ile programlı olarak yıkılması, çok hücreli organizmaların gelişiminde önemli rol oynar. Örneğin kurbağa larvalarının ergin kurbağaya dönüşümü sırasında, kuyrukta bulunan hücrelerin lizozomları, bu hücreleri parçalar (otoliz). insan embriyolarının ellerindeki parmak arasındaki doku, lizozomlar sindirene kadar perdelidir.
Lizozom depolama hastalığı olarak belirtilen durumda, lizozom normal olarak bulununan hidrolitik bir enzimden yoksundur. Bu durumda lizozom, sindirilmemiş substratla tıkanır ve diğer hücre etkinlikleri bozulmaya başlar.
Örneğin, Tay-Sachs hastalığında, yağı sindiren bir enzim eksik ya da inaktiftir. Bu hastaların beyin hücrelerinde biriken yağ nedeniyle beyin fonksiyonları bozulur. Bu ve benzeri hastalıklar, lizozom içindeki eksik enzimlerin ilavesi ile tedavi edilebilir. Yapılan incelemelerde lizozomlarda 50 çeşit enzimin varlığı belirlenmiştir. Bu enzimler, pH’sı yaklaşık 5 olan asitik ortamda çok iyi çalışır. Bu nedenle sitozoldan, lizozom içine aktif taşınmayla hidrojen iyonları pompalanır.
Eğer lizozom parçalanır ya da enzimleri sitoplazmaya sızarsa, bu enzimler pH değeri nötral olan sitoplazmada aktif olarak çalışmaz. Ancak çok sayıda lizozom enziminin sitoplazmaya çıkmasıyla hücre parçalanabilir (otoliz).
Lizozom Hakkında Bilgi – Kaynak 2
Lizozom; hücrelerde çokça bulunan sitoplazma cisimciğidir.
Bu organellere hücrenin “intihar torbaları” adı da verilir. 0.2-0.8 mikron büyüklüğündedirler. Lipoprotein yapılı bir zarla çevrilmiş kesecikler biçimindedirler. İçlerindeki sıvı da büyük oranda asit fosfataz ve hidrolaz enzimleri bulunur. Normal olarak Lizozomları çevreleyen zarın görevi, taşıdıkları enzimlerin hücre içine yayılarak öteki yapılarla karşılaşmalarını engeller. Buna karşın birçok durumlarda bazı lizozomların zarları yırtılarak enzimleri hücre içine yayılır. Lizozomal enzimler etkileşime girdikleri hücre elemanlarını küçük yapı taşlarına parçalayarak hücrenin ölümüne neden olurlar. Tüm bu özellikleri nedeniyle lizozomlar hücre içinde bir tür sindirim sistemi oluştururlar. Böylece hücre kendi içine aldığı besin maddelerini sindirir. İstenmeyen maddeler ve bakteriler gibi hücre içine girebilmiş yabancı yapılar da lizozomsal enzimlerin bir bölümü eksik olduğundan hücre içinde aşırı ölçüde sindirilmemiş besinler kalır. Örneğin lipidoz, glikojen depo hastalığı gibi.
