Louis Althusser kimdir? Karl Marx’ın çalışmalarına yapıtlarına getirmiş olduğu yeni yorumlar ile ünlü olan Fransız filozof Louis Althusser hakkında bilgiler.
Louis Althusser Kimdir?
Louis Althusser (d. 1918 Birmandries, Cezayir – ö. 22 Ekim 1990, Paris, Fransa), Marksist felsefeci ve siyasal eylem adamı. Marx’ın yapıtlarına getirdiği yeni yorumlar ve Fransız Komünist Partisi (PCF) içindeki etkinlikleriyle tanınmıştır. Gençliğinde Katolik gençlik ve öğrenci örgütlerinde yer alan Althusser, Nazi işgali sırasında Fransız Direniş Hareketi’ne katıldı; Almanlar tarafından toplama kampına gönderildi. Savaştan sonra Yüksek Öğretmen Okulu’nda (Ecole Normale Superieure) felsefe öğrenimi gördü; aynı okulda 1980’e değin öğretmenlik etti. 1948’de PCF’ye üye olan Althusser, 1960’lardan başlayarak çeşitli dergilerde yayımladığı yazılarıyla Fransız solu içinde etkili olmaya başladı.
Althusser, kökeninin toplama kampı dönemine değin uzandığı sanılan manik-depresif psikoz nöbetleri nedeniyle 1962’den sonra sık sık ruhsal tedavi gördü.
Ancak 1980’de geçirdiği bir depresyon sırasında 30 yılı aşkın süredir yaşamını paylaştığı karısı Helene Rytman’ı öldürdü. Psikiyatrik inceleme sonucunda suçundan sorumlu tutulamayacağı saptanınca Paris’te Sainte-Anne ve Soisy-sur-Seine’de Eau-Vie hastanelerine kapatıldı. 1984-86 arasında zaman zaman hastaneden evine çıktı. Felsefeyle ilgisini çok güç de olsa sürdürdü. 1987’de yeniden depresyona girerek hastaneye kaldırıldı. Orada bir zatürree sonucunda kalp krizinden öldü.
Bilgi felsefesi ve Fransız yapısalcılık akımının etkisinde kalan Althusser, sonradan Pour Marx (1965; Marx İçin) adı altında topladığı ve 1960-64 arasında yayımlanan yazılarında, Karl Marx‘ın düşünsel gelişimini ele aldı. Genellikle sanıldığı gibi Marx’ın Hegel‘in etkisinde pek fazla kalmadığını, bu etkiyi daha gençliğinde üzerinden attığını, sonradan daha çok Feuerbach’ın etkisiyle kapıldığı “hümanist” eğilimlerden de Das Kapital’i yazdığı dönemde sıyrıldığını ileri sürdü.
Althusser’e göre Karl Marx önceki ideolojik eğilimlerinden uzaklaşarak Kapital ile yeni bir bilim kurmuş, böylece görüşlerinde bir “kopuş” gerçekleşmişti. Althusser’in “epistemolojik kopuş” (coupure epistemologique) adını verdiği bu noktadan sonra Marx, “hümanist” konumunu belirleyen “yabancılaşma” gibi ideolojik düşünceleri bırakarak, “üretim tarzı” ve “toplumsal formasyon” gibi kavramlara dayalı bir tarih bilimi olan tarihi maddeciliğe yönelmişti. Althusser bu tezi, Balibar ile birlikte yazdığı Lire le Capital (1968; Kapital’i Okumak) adlı yapıtında ortaya koydu.
Stalin sonrası dönemde beliren “hümanist” ve “revizyonist” eğilimlere bu düşünce doğrultusunda PCF içinde de karşı çıkan Althusser, Kapital’deki bilimsel kurama tam olarak bağlı kalınması gerektiğini savunarak, çağdaş Marksist felsefenin bu kuramın gerisinde kaldığını öne sürdü. Genç Marx’ın düşüncelerine dayanarak Marksizme onun çoktan geride bıraktığı bazı kavramların sokulduğunu, çeşitli öğeler katılarak çarpıtılan Marksizmin bozulmamış kuramsal özüne ancak Marx ve Lenin’i sistemli olarak “okuma” yoluyla kavuşturulacağını savundu.
Althusser, 1974’te yaptığı özeleştiride, eski görüşlerindeki bazı yanlışların sanıldığı gibi yapısalcılıktan değil, kuramsalcılıktan kaynaklandığı söyledi.
Diyalektik maddeciliği “bilimlerin bilimi” olarak görmek, olguculuğa düşme anlamına gelirdi. Oysa, felsefe, politikanın kuramsal alana müdahalesi olmalıydı. Nitekim, Marx da, epistemolojik kopmayı, çağının işçi sınıfı politikasının sonucu olarak gerçekleştirmişti. Althusser, daha önce varlığını öne sürdüğü “kuramsal pratik”in özerkliğini de böylece reddediyordu.
Althusser, 1960’larda Batı Marksizminde başlayan kuramsal arayış ve eleştiri hareketinde önemli bir rol oynadı ve kendisinden çok farklı temellerden yola çıkan Marksist kuramcılara da “ekonomizm”, “hümanizm”, “historisizm” konularında, tartışılacak özgün malzeme üretti.
Althusser’in öbür yapıtları arasında Montesquieu, la politique et l’histoire (1960; Montesquieu, Siyaset ve Tarih), Linine et la philosophie (1968; Lenin ve Felsefe, 1976), Riponse d John Lewis (1973;* John Lewis’e Yanıt, 1978) ve Elements d’autocritique (1974; Özeleştiri Öğeleri, 1991) sayılabilir. Bazı yazıları Türkçede İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları başlığıyla derlenmiştir.
