Menfi tespit davası nedir, nasıl açılır? Menfi tespit davasının çeşitleri, özellikleri ve açılması hakkında bilgi.
MENFİ TESPİT DAVASI
Borçlunun, hakkında yürütülen icra takibinin konusu olan borcun borçlusu olmadığı iddiası ile açtığı davaya menfi tespit davası denir. Burada önemli bir husustur ki borçlu henüz kendisinden talep edilen borcu ödememiştir; çünkü aslında böyle bir borcu bulunmadığını iddia etmektedir. Ancak borçlunun böyle bir borcu olmadığını ispat etmesi gerekir.
Borçlu çeşitli nedenlere dayanarak böyle bir borcu olmadığını iddia edebilir. Borcu önceden ödediğini senedin sahte olduğunu, senedin anlaşmaya aykırı doldurulduğunu veya hatır senedi olduğunu iddia ederek borçlu olmadığını iddia edebilir. Bu nedenlere dayanarak borçlu ödeme emrine itiraz etmiş ya da etmemiş olsun menfi tespit davası açabilir. Ancak borçlu zamanaşımı nedeniyle itiraz etmemiş ya da icra mahkemesinde zamanaşımı olduğunu ileri sürmemişse menfi tespit davası açamaz. Yani borçlunun zamanaşımı nedeniyle menfi tespit davası açabilmesi için “zamanaşımı iddiasını daha önceden itiraz yolu ile ya da icra mahkemesinde ileri sürerek” bildirmiş olması şarttır.
> Menfi tespit davası, henüz hakkında bir icra takibi başlamamış bir borcun olmadığını ispatlamak için açılabileceği gibi icra takibi başlamış olan bir borca karşı da açılabilir. Bu durumda menfi tespit davası icra takibi başladıktan sonra da başlamadan önce de açılabilir.
1. İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davası
> Borçlu, alacaklı henüz bir icra takibi başlatmadan önce menfi tespit davası açabilir. Alacaklının borçludan alacağını talep etmesi üzerine borçlu aslında borcu olmadığını ispatlamak için menfi tespit davası açabilir; işte borçlunun menfi tespit davası açmasından sonra alacaklının icra takibi başlatması halinde “icra takibinden önce açılan bir menfi tespit davası” söz konusudur.
> İcra takibinden önce açılan menfi tespit davası icra takibini kendiliğinden durdurmaz. Ancak menfi tespit davasına bakan mahkeme teminat karşılığında (borçludan alınır) icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir. Ancak mahkeme ihtiyati tedbir kararı vermek zorunda değildir. Mahkeme borçlunun açacağı menfi tespit davasını yerinde bulursa borçludan alacağı teminat karşılığında icra takibinin durdurulmasına karar verir. Böylelikle ihtiyati tedbir ile icra takibi menfi tespit davası sonuçlanıncaya kadar durur.
2. İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davası
> İcra takibi başladıktan sonra borçlu, aslında borçlu olmadığını iddia ederek menfi tespit davası açabilir.
> icra takibinden sonra açılan menfi tespit davası da icra takibini kendiliğinden durdurmaz. Hatta takipten sonra açılan menfi tespit davasında ihtiyati tedbir yoluyla icra takibinin durdurulmasına karar verilemez. Çünkü icra takibi başladıktan sonra borçlunun takibi sürüncemede bırakmak için menfi tespit davası açtığına dair güçlü bir karine vardır.
> Mahkeme borçludan alacak tutarının %15’i tutarında alınacak teminat karşılığında icra veznesine giren paranın alacaklıya ödenmemesine karar verilebilir. Bunun dışında borçlu, alacağın tamamını karşılayacak miktarda parayı icra dairesine yatırırsa menfi tespit davası sonuçlanıncaya kadar mallarının haczedilmesini ya da haczedilmiş mallarının satılmasının durdurulmasını isteyebilir.
NOT
İcra takibinden önce ve sonra açılan menfi tespit davalarının icra takibine etkisi önemlidir. Takipten önceki menfi tespit davasında borçlunun yatıracağı teminat karşılığında icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir alınabilmektedir. Böylelikle icra takibi, davanın sonuna kadar durmakta; ancak davanın alacaklı lehine sonuçlanması halinde alacaklının alacağına geç kavuşmasının karşılığı olarak borçludan teminat alınmaktadır.
İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında borçlu, takipten sonra dava açtığından dolayı daima takibi sürüncemede bırakmak istediği zannı altındadır. Bu nedenle takipten sonra açılan menfi tespit davası takibi durdurmamaktadır. Ancak borçlu, icra veznesine giren paranın alacaklıya ödenmemesi için alacağın %15’i tutarında bir teminat göstererek ihtiyati tedbir alınmasını isteyebilmektedir. Şayet borçlu mallarının haczedilmesini yahut haczedilmiş malların satışını durdurmak istiyorsa alacağın tamamı tutarında parayı icra dairesine yatırmak zorundadır. Böylelikle alacaklının menfaati (icra takibinin süratli olması) ile borçlunun menfaati (gerçekte borcu olmaması ihtimali) korunmaktadır.
> Menfi tespit davası genel mahkemelerin görev alanına girer. Bu açıdan menfi tespit davasında görevli mahkeme “genel mahkemelerdir”. Yetkili mahkeme ise “icra takibinin yapıldığı yer yahut alacaklının yerleşim yeri mahkemesidir”.
> Menfi tespit davası alacaklı lehine sonuçlanırsa; yani mahkeme borçlunun borçlu olduğuna hükmederse icra takibi eğer ihtiyati tedbir ile durdurulmuşsa bu kararın verilmesi ile devam eder. Mahkeme borçluyu takip konusu alacağın %40’ından az olmamak üzere tazminat ödemeye mahkum eder. Bu tazminata mahkeme, alacaklının rızası olmaksızın re’sen hükmeder. Aslında bu tazminat alacaklının alacak hakkına geç kavuşmasından doğan zararın giderilmesi için alınır.
> Menfi tespit davası borçlu lehine sonuçlanırsa; yani borçlunun borcu olmadığına hükmedilirse bu hükmün kesinleşmesiyle icra takibi iptal olunur ve icra eski haline iade olunur. Borçlu haksız yere icra takibine uğradığından mahkeme “borçlunun talebi” ile alacaklıyı tazminat ödemeye mahkum edebilir. Bu tazminat alacak konusunun % 40’ından aşağı olamaz.
> Menfi tespit davası ile ilgili olarak anlatılanlar özetle şöyle ifade edilebilir:
***Menfi tespit davası borçlu tarafından alacaklıya karşı açılır.
***Menfi tespit davasının amacı, alacaklının varlığını iddia ettiği borcun aslında olmadığının ispatlanmasıdır.
***Menfi tespit davaları genel mahkemelerin görevine girer.
**İcra takibinden önce açılan menfi tespit davaları icra takibini kendiliğinden durdurmaz. Ancak mahkeme uygun görürse borçludan teminat almak şartıyla dava sonuçlanıncaya kadar icra takibinin durmasına karar verebilir (ihtiyati tedbir).
***İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında icra takibinin durması daha zordur. İcra veznesine girmiş paranın alacaklıya ödenmemesi için alacağın %15’inden az olmayacak tutarda bir teminatın gösterilmesi gerekir. Haczin veya satışın engellenmesi içinse alacağın tamamının nakit olarak icra dairesine yatırılması gerekir.
***Menfi tespit davasını alacaklının kaybetmesi halinde, alacaklı “borçlunun talebiyle” dava konusu alacağın %40’ından aşağı olmamak üzere tazminat ödemeye mahkum edilir.
***Menfi tespit davasını borçlunun kaybetmesi halinde mahkeme, “alacaklının talebine gerek duymaksızın, re’sen” borçluyu dava konusu alacağın %40’ından az olmamak üzere tazminat ödemeye mahkum eder.
