Metabolizma nedir? Metabolizma nasıl çalışır, özellikleri, insan metabolizması hakkında bilgi. Katabolizma ve anabolizma ne demektir? Metabolizmanın insan vücudundaki yeri ve önemi.
Besinlerin vücutta çeşitli değişikliklere uğramasına «metabolizma» denir. Yiyip içtiklerimizin, vücudumuzda türlü şekillere ayrılıp çözülmesi, bunlardan faydalanmamız, sonunda kalan artıkların dışarıya atılması hep birer metabolizma işidir. İnsanlarda olduğu gibi hayvanlarda, bitkilerde de metabolizma hayatın temel taşıdır; organlarımızı bir makinaya benzetirsek metabolizma bu makinenin işlediği maddelerin yoğrulup hal-hamur edilmesidir diyebiliriz.
Metabolizma faaliyetleri sindirim ve hareket sırasında artar; dinlenirken azalır. Ayrıca, «kalkansı bez» (tiroit) denilen iç salgı bezinin aşırı çalışması metabolizmayı hızlandırır, eksik çalışması da yavaşlatır «Asal (esas)ın metabolizma»daki bu gibi aksaklıklar bazı hastalıkların tanınmasına yarıyan bir belirti olabilir. Bu metabolizma aksaklıkları vücut sıcaklığının ölçülmesiyle anlaşılır.
Metabolizma Faaliyetleri
Besinlerin çeşidine göre, metabolizma faaliyetleri de çeşitlidir. Başlıca olanlarına göz atalım:
Karbohidrat Metabolizması. — Nişastalı, şekerli maddeler, daha ağızdan başlayarak, sindirim mayalarının etkisiyle değişmeye uğrarlar. Sonunda «glikoz» denilen basit şekere dönüşerek, ince bağırsaktan ufacık kan damarlarına, oradan da karaciğere giderler Karaciğer, şekerin fazlasını, özel bir. nişastaya çevirerek, saklar, vücudun ihtiyacı oldukça azar azar kana vererek beslenmeyi sağlar Ayrıca, kaslar da bir kısım şekeri depo ederler.
Vücut kendisine gereken gücün bir kısmını karbohidratların yanmasından elde eder. Bu yanma sonunda karbon dioksit gibi, su gibi birtakım artıklar ortaya çıkar ki bunlar da dışarı atılır.
Karbohidrat metabolizmasını «pankreas» denilen iç salgı bezinin hormonu «insülin» düzenler. Bu hormon olmazsa şeker metabolizması bozulur, çünkü karaciğerin, kasların fazla şekeri depo edebilmelerini insülin sağ- , lar. Bu düzenin bozulmasından «şeker hastalığı» ortaya çıkar (Bk, Şeker Hastalığı).
Protein Metabolizması. — Proteinli besinler mide, pankreas, barsak mayaları ile aminoasite çevrilir, fazlası türlü değişikliklerle «glikoz» (üzüm şekeri) olur, vücut, bundan ayrıca faydalanır Proteinli besinlerin metabolizması sonunda, üre, asit ürik, amonyak gibi işe yaramaz maddeler de gene vücuttan dışarı atılır.
Yağ Metabolizması. — Yağlı besinler pankreas bezi mayalarının etkisiyle gliserin, sabun haline girer, bunlar bağırsaklardan lenfa damarlarına geçerek vücuda yayılır, dokularda güç, sıcaklık doğururlar.
Yağlar, vücutta şekerle birlikte yanınca karbon dioksit ve su ortaya çıkar, bunlar dışarı atılır. Yeteri kadar şeker yoksa yağlar iyi yanamaz, asit ve aseton ortaya çıkar. Yağların yanmasında karaciğerin de payı vardır.
Şişmanlık Neden Olur
Metabolizma faaliyeti sırasında, derhal yakıt olarak kullanılmayan fazla yağlan vücut toplayıp çeşitli yerlerinde depo eder. Bu toplanışın aşırı derecesi «şişmanlık» halinde ortaya çıkar. Şişmanlık yalnız yağlı maddeler yemekten ileri gelmez. Çünkü vücut, bazı durumlarda, şekeri de yağa çevirir. Öte yandan, vücutta proteinler şekere, şeker de yağa dönebileceğine göre, karbonhidrat, protein ve yağ gibi temel besinler metabolizmada gayet sıkı bir ilgiyle birbirine bağlanmış bulunmaktadır.
Metabolizma Nasıl Çalışır?
Metabolizma; Yaşayabilme hücre içi çalışmalarla devam edebilir. Hücre içinde besin öğelerinin kimyasal değişimine metabolizma denir. İnsan sağlığının temeli metabolizma çalışmalarına bağlıdır. Metabolizma iki türlü çalışma yapar:
a. Katabolizma-Yıkım: Enerji elde etmek için organik maddelerin yıkılmasına katabolizma ve bu tip reaksiyonlara katabolik reaksiyon denir. Katabolizma, besin öğelerinin parçalanarak kendini meydana getiren basit maddelere ayrılması ve serbest enerjiye dönüşmesidir. İnsan vücudunun devamlı 36, 5-37°C’de olması gereken ısısı ve diğer faaliyetleri katabolizmanın normal biçimde çalışması ile olur. Metabolizma çeşitli şekillerde bozulursa veya normal çalışmasını devam ettiremezse, vücudun ısısı düşer veya yükselir.
b. Anabolizma-Yapım: Küçük moleküllerden hücrenin ihtiyacı olan organik moleküllerin sentezlenmesi olayı, diğer adıyla yapımdır. Bu olaylar katabolizmanın sağladığı enerji ile yürütülür. Anabolizma, organizmayı besleyip büyütür veya normal durumunun devamını sağlar. Bir hücrede meydana gelen katabolizma ve anabolizma hareketlerinin tümü metabolizmayı meydana getirir. Örneğin, glikoz metabolizması denilince glikozla ilgili bütün yıkım ve yapım reaksiyonları anlaşılır. Hücrede metabolizma durduğu zaman hücre canlılığını kaybeder. Metabolizma hareketlerinin devam edebilmesi için de beslenmenin devamlı olması gerekir. Az beslenirsek, hücre çalışmaları yavaşlayacağı için büyüme ve hareket, kısacası yaşam yavaşlar. Bu durum büyüme çağındakiler için çok önemlidir. Aşırı kilo alma veya zayıflama genel olarak metabolizma bozuklukları sebebiyle olur. Bilinçsiz diyet yapma bu nedenle zararlıdır. Kısaca, beslenmenin organizma, insan sağlığı ve yaşamak için büyük önem taşıdığı bilinen bir gerçektir. Bunun için de dikkat edilecek konuların başında;
- Besin maddelerini iyi tanımak,
- Ne işe yaradıklarını iyi bilmek,
- Doğru kullanmak,
- Bilinçli beslenmek, gelir.
Kaynak – 2
Metabolizma; yaşayan organizmaların oluşumu ve varlıklarını sürdürebilmesi amacıyla gerçekleşen fiziksel ve kimyasal süreçlerin tümüdür. Klasik kimyaya göre metabolizma, başlıca anabolizma ve katabolizma denilen iki ana grup olaydan oluşmuştur. Bunlardan anabolizma, metabolizmanın enerji kullanan bölümü olup küçük moleküllerden büyük moleküllerin kurulması olaylarını tanımlar. Katabolizma ise metabolizmanın enerji üreten bölümüdür ve büyük moleküllerin küçük moleküllere parçalanması olaylarını tanımlar. Küçük aminoasit moleküllerinin birleştirilerek büyük bir protein molekülünün sentez edilmesi olayı anabolizmaya örnektir. Bu olayın gerçekleştiği hücre belli ölçüde enerji tüketir. Büyük bir glikojen molekülünün küçük piruvikasit moleküllerine yıkılması, dönüştürülmesi olayı ise katabolizmaya bir örnek olup, bu olay gerçekleşirken hücre belli ölçüde enerji üretir.
İnsan organizmasında katabolizma olayı ile bir yandan bazı maddeler yıkılıp bunlardan enerji üretilirken, öte yandan da bu enerji çeşitli anabolizma olaylarında kullanılarak organizmanın gereksinim duyduğu çeşitli maddelerin sentezi yoluna girilir. Bu durumda metabolizma, birtakım fiziksel ve kimyasal olaylarla her an belirli biçimlerde gerçekleşen çeşitli yapım ve yıkım olaylarını, bu olaylar arasında kurulmuş olan dinamik dengeyi tanımlayan bir olgular dizisidir. İnsanın tam dinlenme anındayken yaşamını sürdürebilmek ve vücut sıcaklığını belirli sınırlar içinde tutmak için gerekli olan en az enerji miktarına da bazal metabolizma denir. Bazal metobolizmanın % 40’ını üroid bezi denetler. Geriye kalanının da organizmanın kendisi yönetir.
