Osmanlı Devleti Döneminde Nesirle Yazılmış Metinler nelerdir? Nesirle yazılan metinlerin özellikleri, hakkında kısaca bilgiler.
OSMANLI DEVLETİ DÖNEMİNDE NESİRLE YAZILMIŞ METİNLER
Tefsir kitapları: Kur’an ayetlerini yorumlayan kitaplar. Bu tür kitapların önemli bir bölümü Arapça ya da Farsçadan çevrilmiştir.
Hadis kitapları: Hz. Muhammed’in sözlerinin toplandığı kitaplar. Akaid kitapları islam inanç esaslarının anlatıldığı kitaplar.
İlmihaller: Bir Müslüman’ın, bilmesinin dinen zorunlu olduğu bilgileri anlatan kitaplar.
Fıkıh kitapları: İslam hukukunun anlatıldığı kitaplar.
Tasavvufî kitaplar: Tasavvufun kural ve davranış tarzlarının anlatıldığı kitaplar. “Fütüvvetnâme”ler bu tür yapıtlar içinde değerlendirilebilir.
Siyer kitapları: Hz. Muhammed’in hayatının menkıbevî bir dille anlatıldığı kitaplar. Türkçe ilk siyer kitabı, Erzurumlu Mustafa Darîr’in yazdığı “Kitab-ı Siyer-î Nebi”dir.
Kısâs-ı Enbiyâlar: Peygamberlerin hayatlarının ve mucizelerinin menkıbevî bir dille anlatıldığı kitaplar. Menâkıbnâme ve Velâyetnâmeler: Tasavvuf büyüklerinin hayatlarının ve kerametlerinin anlatıldığı kitaplar.
Tarih kitapları: Tarihsel olayları anlatan kitaplar. Tâberî ve İbni Kesîr gibi Arap tarihçilerden tercüme edilen “Tarihler, anonim Osmanlı tarihleri, “Garîbnâme” ve “Fakrnâme” isimli mesnevileri yazan Âşık Paşa’nın torunu Derviş Ahmet Âşıkî’nin “Âşık Paşazâde Tarihi” ismiyle bilinen eseri, Erzurumlu Mustafa Darîr’in manzum-mensur karışık eseri “Fütûhü’ş-Şâm” ile Peçevi ve Naimâ gibi şahsiyetlerin “Tarihleri, bu alanda yazılmış önemli eserlerdir.
Destanî (Epik, Destansı) Hikâyeler: Din uğruna yapılan savaşlarda üstün başarılar gösteren kişilerin mücadelelerinin menkıbevî bir dille anlatıldığı kitaplar. Hamzanâmeler, Battalnâmeler, Danişmendnâmeler; bu türden eserlerdir.
Gazavâtnâmeler: Bir padişahın ya da komutanın bir tek savaşının ya da bütün savaşlarının destansı bir dille anlatıldığı kitaplar.
Şuarâ Tezkireleri: Şairlerin hayatlarının, eserlerinin ve edebî özelliklerinin anlatıldığı kitaplar. Bu eserlerin günümüz edebiyatındaki karşılığı “şair biyografisi”dir. Türk edebiyatındaki ilk şuarâ tezkiresi Anadolu dışında yazılmıştır. Çağatay Türkçesinin en önemli temsilcisi olan Ali Şir Nevâî tarafından yazılan “Mecâlisü’n-Nefâis”, Türk edebiyatındaki ilk biyografi eseri kabul edilir. Konumuzla doğrudan ilgisi olmasa da Ali Şir Nevâî‘nin bir eserinden daha söz etmek gerekir: Muhâkemetü’l-Lugateyn. Nevâî bu eserinde Farsça şiir yazan Türk şairlerini eleştirmiş ve Türkçeyle de şiir yazmanın mümkün olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır.
Anadolu’da ilk şuarâ tezkiresi Sehî Bey tarafından yazılan “Heşt Bihişt’tir. Lâtîfî ve Âşık Çelebi’nin tezkireleri, bu türde yazılmış önemli eserler arasındadır.
Münşeatlar: Divan edebiyatında süslü nesirlere genel olarak “inşa”, bunları yazanlara “münşi”, inşaların toplandığı eserlere de “münşeat” denmiştir. Bu tür eserlerde çoğunlukla mektuplara ya da çeşitli konularda yazılmış inşalara yer verilmiştir.
Seyâhatnâmeler: Gezilip görülen yerlerin türlü özellikleriyle anlatıldığı kitaplar. Bu tür metinlerin günümüz edebiyatındaki karşılığı “gezi yazısı”dır. Eski edebiyatımızdaki en ünlü seyâhatnâmeler şunlardır:
Seyâhatnâme ⇒ Evliyâ Çelebi
Mir’âtü’l-Memâlik⇒ Seydî Ali Reis
Tuhfetu’l-Harameyn ⇒ Nâbî
Sefâretnâmeler: Osmanlı elçilerinin, gönderildikleri ülkelerde gördüklerini, görüştükleri devlet adamlarını, onlarla yaptıkları konuşmaları bir çeşit rapor niteliğinde anlattıkları eserler. Bu alanda yazılmış eserlerin en tanınmışı Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi’nin “Paris Sefâretnâmesi”dir.
Nasihâtnâme ve Siyâsetnâmeler: Öğüt verici nitelik taşıyan, kamu yönetimi hakkında bilgi veren kitaplar. Bu tür eserlere örnek olarak Mercümek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği “Kâbusnâme” ile Kul Mesud un Farsçadan çevirdiği “Kelile ve Dinme”yi verebiliriz.
Mektuplar: Önemli kişilere yazılan mektuplar. Eski edebiyatımızdaki en meşhur mektup, Fuzûlî’nin yazdığı “Şikayetnâme”dir.
