Osmanlı ekonomisi ve Osmanlı ekonomisini oluşturan sektörler / dallar ile ilgili genel bilgiler.
Osmanlı Devleti’nde ekonomik faaliyetler; tarım, ticaret, hayvancılık, zanaat, sanayi ve madencilik sektörlerine dayanmaktaydı.
Başlangıçta tarıma dayalı olan Osmanlı ekonomisi, XVI. yüzyılda sınırlarının genişlemesi ve ticaret yollarına hakim olunması sonucunda değişime uğramıştır. Bu dönemden itibaren uluslarasası ticaret faaliyetleri Osmanlı askeri faaliyetlerini de yönlendirmiştir.
Osmanlı Devleti’nde ekonomik faaliyetlerde dikkat edilen temel amaçlar şunlardı;
✓Üretim faaliyetleri önceden planlanarak ihtiyaç oranın da üretim yapılmaya çalışılmıştır.
✓Her bölgenin ekonomik olarak kendi kendine yeterli hale gelmesi amaçlanmıştır.
✓Üretimin ihtiyaçları karşılamaması durumunda yine Osmanlı Devleti içinde, diğer eyaletlerden satın alma yoluna gidilmiştir.
✓Üretim faaliyetlerinin sürekliliğini sağlamak amacıyla bazı düzenlemeler gerçekleştirilmiştir.
Tarım
Osmanlı devlet anlayışına göre, toprakların mülkiyeti devlete, kullanma ve tasarruf etme hakkı köylüye (reaya) aitti.
Köylü, bu toprakları ekip biçerek kendi geçimini sağlıyordu. Buna karşılık, köylünün devlete karşı olan bazı sorumlulukları şunlardı:
✓ Toprağın izinsiz olarak terk edilmesi yasaktı.
✓ Toprak, sebepsiz olarak üç yıl üst üste ekmeden bırakılamazdı. Bu durumda toprak, çiftçiden alınıp başkasına verilirdi.
✓ Köylü, ürettiği ürün oranında toprak sahibine vergi öderdi.
Devletin temsilcisi konumundaki Tımar sahibinin köylülere karşı görevleri şunlardı:
✓ Köylünün güvenliğinin ve düzeninin sağlanması,
✓Üretim araçlarının temin edilmesi,
✓ Tohum ve gübre ihtiyaçlarının karşılanmasında yardım edilmesi.
Osmanlı Devleti’nde 16. yüzyıl sonlarına kadar tarım üretimi, ihtiyaçları karşılamaya yetmişti.
XVIII. yüzyılda Avrupa’da Sanayi inkılabı sonucunda, şehirlere göç hareketi nedeniyle köylü sayısında ve tarımsal üretimde azalma olmuştur.
Bu durum Osmanlı tarım ürünlerinin Avrupa’ya ihraç edilmesini artırdı.
Avrupa’daki sanayileşmenin sonucunda sanayide kullanılan tarım ürünlerine duyulan ihtiyaçta artmıştı. Buna paralel olarak Osmanlı Devleti’nde özellikle Avrupalı devletlere yakın olan Balkan topraklarında pamuk ve tütün gibi sanayi ürünleri yetiştirilmeye başlandı. Bunların ihracatı arttı.
Hayvancılık
Osmanlı Devleti’nde ulaşım ve taşımacılık alanında insanların kullandığı tek araç hayvanlardı. Hayvancılığın yanında balıkçılık ve bal üretimi de Osmanlı ekonomisinde çok önemli bir yere sahipti.
Osmanlı ülkesinde, hayvancılıkla geçinen konar-göçerler büyük oranda küçükbaş hayvancılığı yaparlardı. Bunun karşılığında ağnam vergisi öderlerdi.
Ticaret
Osmanlı Devleti ticareti geliştirmek için önlemler alırken, öncelikle özendirici olmaya dikkat etmiştir.
Dış ülkelere ticari seferler yaparak, mal satan büyük sermaye sahibi tüccarlara hace denilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde ticareti geliştirmek için kurulmuş olan bazı teşkilatlar şunlardır:
Menzil Teşkilatı: Ticari malların taşımacılığı sırasında kervanların konaklamalarını ve diğer ihtiyaçlarını karşılayan örgüttür. Menzil teşkilatının ihtiyaçlarının karşılandığı köy ve kasabalar kervanlar ve haberciler için dinlendirilmiş hayvan bulundurmuş ve onların ihtiyaçlarını gidermeleri sağlamıştır. Bunun karşılığında ise devlet; bu köy ve kasabaları bazı vergilerden muaf tutmuştur.
Derbentçiler: Yolların denetimini ve güvenliğini sağlayan derbent köyleri, bu hizmetlerinin karşılığında bazı vergilerden muaf tutuluyordu.
Mekkari Taifesi: Ticaret yolları üzerinde taşımacılık yapan insanlardı. Malların eksiksiz olarak ulaştırılması için Kadıların denetiminde mallar yüklenirken ve boşaltılırken sayım yapılırdı.
Osmanlı Devleti’nde ticareti geliştirmek için;
✓ Yollarda güvenlik sağlanmıştır.
✓ Yağmalama yada güvenlik eksikliği nedeniyle zarar gören tüccarların zararları, devlet tarafından ödenmiştir.
✓ Yolların onarımı yapılarak han ve kervansaraylarla tüccarların ihtiyaçlarını gidermeleri sağlanmıştır.
Sanayi
Osmanlı Devleti’nde çeşitli şehirlerde üretim faaliyetleri belli alanlarda yoğunlaşmıştı. Ankara’da sof dokumacılığı, Bursa’da ipekçilik, Selanik’te çuhacılık, Halep, Şam ve Antep’te kumaşçılık gelişmişti.
Osmanlı Devleti’nde tersaneler, döküm atölyeleri, silah imalathaneleri ve madencilik gibi sanayi dalları Avrupa’nın ilerisindeydi.
Madencilik
Osmanlı Devleti’nde işletilen madenlerden çıkarılan ürünler, ihtiyaç doğrultusunda iç piyasada dağıtıldıktan sonra, artanlar, ham madde olarak ihraç edilmekteydi.
