Osmanlı Merkez Teşkilatı nasıldır, unsurları nelerdir? Osmanlı Merkez Teşkilatı hükümdar, saray, enderun vb. hakkında bilgi.
Osmanlı Merkez Teşkilatı
Osmanlı Merkez Teşkilatı;
Padişah ve Şehzadeler
• İlk zamanlarda devletin başında bey ya da gazi denilen hükümdarlar vardı.
Sultan unvanını ilk kez, I. Murat kullanmıştır. Sonraları Osmanlı hükümdarlarına han, hakan, hünkâr, padişah, yükselme devrinde ise Sultan’ül Berreyn (karaların sultanı), Sultan-ül Bahreyn (denizlerin sultanı) denilmiştir.
• Fatih, bir kanunname ile padişahlığı mutlak bir hükümdarlık haline getirdi. Padişah olanlara gerektiği zaman, kardeşlerini öldürtme hak ve yetkisini verdi. Böylece taht kavgalarını önleyerek, devletin bütünlüğünün korunabilmesini sağladı.
Padişahlık genel olarak babadan büyük oğula geçerdi. Ancak bu konuda kesin bir belirleme yoktu.
• 17. Yüzyıla kadar kimin tahta geçeceğini; devlet yönetiminde etkili olan kişi ve grupların (askerler, ulema vb.) desteği belirlemiştir.
• 17. Yüzyılda I. Ahmet tarafından ailenin en yaşlı ve olgun üyesinin tahta geçmesi kuralı (Ekber ve Erşed usulü) getirildi.
• Yavuz‘un Mısır seferinden itibaren, padişahlar halife unvanını almışlarsa da, 19. yüzyıla kadar bu makamı siyasal amaçlar için kullanma gereği duymamışlardır.
Şehzade ya da çelebi denilen padişah çocukları, küçük yaşlardan itibaren sancak beyi olarak devlet memurluklarına atanırlardı. Devlet ve askerlik işlerinde kendilerine, Lala denilen beyler yardımcı olurdu, lala, aynı zamanda padişahın ikinci vezirinin de unvanıydı.
XVII. Yüzyılda, şehzadelerin taşrada yöneticilik yapmaları usulü kaldırıldı.
Padişahın görevlerinin başlıcaları;
1. Devleti yönetmek,
2. Ordulara kumanda etmek,
3. Divan’a başkanlık etmekti.
• XV. Yüzyıldan itibaren genellikle Divan’a padişah adına sadrazam başkanlık etmiştir.
• XVIII. Yüzyıldan itibaren merkezî otorite zayıfladı.
• II. Mahmut, merkezî otoriteyi güçlendirmek için âyânlarla Sened-i Ittifak’ı imzaladı. Ancak arzu ettiği sonucu elde edemedi.
• Tanzimat ve Meşrutiyet devirlerinde padişahların bazı yetkileri kısıtlandı.
Saray
Saray, hem padişahın özel hayatının geçtiği özel konut, hem de devletin yönetildiği yerdi.
Osmanlı padişahları, Fatih Sultan Mehmet zamanından, XIX. Yüzyılın ortalarına kadar Topkapı Sarayı nda oturmuşlardır.
1. Birun (Dış Saray)
• Devlet işlerinin görüldüğü yerdi.
• Saray hizmetlileri, padişahın yaver ve emir subayları burada görevliydiler.
• Bu kısmın en önemli yapısı, Divan’ın toplandığı Kubbealtı’dır.
2. Enderun (İç Saray)
• Enderun denilen subay okulu bu bölümde bulunuyordu.
• Bu bölümün en yüksek dairesi Has Oda’ydı. Burada padişahın güvenilir görevlerinin istihdam edildiği çeşitli odalar vardı. Has Oda’ya kadar yükselen her subay, padişaha şahsen takdim edilirdi.
Padişahların özel hayatlarının bir bölümü de haremde geçerdi. Burada, padişahın annesi ve eşleri yaşardı.
Abdülmecit zamanında yaptırılan Dolmabahçe Sarayı bittikten sonra padişahların bazıları burada, bazıları da Yıldız Sarayı’nda oturmaya başlamışlardır.
İSTANBUL’UN YÖNETİMİ
İstanbul, padişahın da yaşadığı bir şehir olduğu için yönetim bakımından bazı özeliklere sahipti.
1. Genel düzen ve güvenliğinden doğrudan sadrazam sorumluydu.
2. Bütün yöneticileri, zümrelerinin en üst derecesinde sayılırlardı.
3. Sadrazam, sefere çıkacağı zaman İstanbul’a bir sadaret kaymakamı bırakırdı.
4. Nüfusunun çokluğu nedeniyle ülkenin birçok yerinin ürünlerinden belirli bir miktar sadece istanbul’a tahsis edilmişti.
