Özgün baskı sanatı nedir? Özgün baskı sanatçıları kimlerdir? Özgün baskı sanatının özellikleri ve önde gelen sanatçıları ve eserleri hakkında bilgi.
Özgün baskı, iki boyutlu imgelerin bunları yaratan sanatçı tarafından ya da onun denetimi altında, değişik çoğaltma teknikleriyle çoğunlukla kâğıt, zaman zaman da kumaş, plastik, parşömen ya da başka bir malzeme üstüne aktarılmasından oluşan sanat türü.
Bu tür baskıların her biri özgün sanat yapıtı olarak kabul edilir. Özgün baskı sanatçıları yarattıkları desenleri birer çizim ya da resim olarak değil, basıldıktan sonra vereceği görünümü göz önünde tutarak tasarlarlar. Desenler aynada görüldüğü gibi ters olarak çizilir ya da oyulur. Özgün baskıyı ticari reprodüksiyon yöntemleriyle çoğaltılan çizim ya da resimlerden ayıran da budur. Özgün baskı sanatçısı, yapıtın tasarımından baskı kalıbının hazırlanmasını içeren teknik işlemlere, baskının gerçekleştirilmesine ve son düzeltmelere değin basım sürecinin bütün aşamalarına katılır. Her baskı yönteminin kendine özgü özellikleri vardır.
Özgün baskı sanatçısı yaratmak istediği etkiye en uygun tekniği seçer. Elde edilen baskılar az da olsa farklılıklar gösterebilir ve çok sayıda yapılan basımlarda baskı kalıbının gittikçe yıpranması ya da bozulması sonucu ilk baskılar daha iyi olur. Benzer biçimde, kâğıdın mürekkeplenmesi, nemliliği ve niteliği, kalıbın temizliği ve daha başka değişkenler baskılar arasında küçük farklara yol açar. Basımlar genellikle bir sayıyla sınırlanır. Her bir baskı üstüne kaçıncı olduğu ve toplam basım sayısı yazılır (örn. 4/50 sayısı baskının toplam 50 adetlik basımın 4. baskısı olduğunu belirtir). Basım bittiğinde sanatçı kullandığı kalıbı, üstüne çarpı işareti koyarak ya da karalayarak iptal eder ya da bütünüyle yok eder.
Başlıca üç basım tekniği, her birinin de pek çok çeşitlemesi vardır.
Bunlar, kalıp zemini oyularak desenin kabartma biçiminde oluşturulduğu yüksek baskı, desenin doğrudan kalıp üstüne kazındığı çukur baskı ve yüzey baskıdır. İmgenin bir taş levha üstüne çizildiği (ya da boyandığı) taş baskı ile desenin kesilip çıkartılmasıyla elde edilen delikli levhanın üstünden boya ya da mürekkep püskürtülerek yapılan şablon baskı çeşitli yüzey baskı türleridir. Çukur baskının en çok bilinen biçimleri oyma ve aside yedirme baskıdır. Öteki çukur baskı teknikleri soğuk kazı, mez-zotint ve leke baskıdır. Şablon baskıların en çok kullanılanı serigrafidir; bu tekniğe daha çok renkli baskılar elde etmek için başvurulur.
İlk önemli baskı sanatçısı 15. yüzyılda yaşayan Alman Martin Schongauer oldu. 16. yüzyılda Albrecht Dürer çok nitelikli baskılar yarattı. 17. yüzyılda ise, özellikle Rembrandt‘ın aside yedirme baskıları önem taşır.
Japon özgün baskı sanatı 17. yüzyılda Ukiyoe (Geçici Dünyadan Resimler) ağaç baskı okuluyla başlar. 19. yüzyılın ortalarına değin yapılan baskıların Batı sanatı ve deseni üzerinde derin etkileri olmuştur. En ünlü sanatçılar bir ağaç baskı ustası olan Hokusai ile okulun gerilemeye başlamasından önceki son büyük sanatçı olan Hiroşi-ge’dir. 20. yüzyılda yeniden canlanan Japon ağaç baskı sanatı (hanga) Onçi Koşiro ve Munakata Şiko gibi ustaların ortaya çıkmasına yol açmıştır.
18. yüzyılda Batı sanatında baskı da yapan ressamlar arasında Francisco Goya, Giambattista Piranesi ve William Hogarth sayılabilir. 19. yüzyılda ise Honore Daumier ile çok sayıdaki Fransız izlenimcinin yapıtları dikkati çeker. 20. yüzyılda fotoğraf basım teknikleri, özgün baskı sanatına yeni bir canlılık kazandırmıştır. Fotoğraf tekniğiyle çoğaltma, çok satan dergilerin, gazetelerin ve reklam afişlerinin resimlendiritmesinde yaygınlık kazanmış olan özgün baskı yöntemlerinin terk edilmesine neden olmuştur. Bunun sonucunda bu teknikler yalnızca yaratıcı sanatçılar tarafından kullanılır olmuştur. Yeni üslup denemeleri ve yeni yönelimlere Fransız sanatçılar öncülük etmiş; kısa sürede Almanya, İngiltere ve ABD de bu alanda yanşa katılmıştır. 20. yüzyılın sonlarında özgün baskı büyük üslup çeşitlilikleri gösteren bir sanat dalı durumuna gelmiştir.
