Patlayıcı nedir? Patlayıcıların özellikleri nelerdir? Patlayıcıların bulunuşu, tarihçesi, gelişimi hakkında bilgi.
Patlayıcılar
Patlayıcılar, yakıldığında hızla genleşen gazlar oluşturarak çevreye ani yüksek basınç uygulayan maddelerdir. En yaygın kullanılan patlayıcı türü kimyasal patlayıcılardır; bunların yanı sıra mekanik ve nükleer patlayıcılar da vardır. Mekanik patlayıcılar fiziksel tepkimelere dayalı olarak çalışır (örn. aşırı miktarda sıkıştırılmış havayla doldurulan bir kabın patlaması). Zincirleme çekirdek tepkimelerine dayalı olarak çalışan nükleer patlayıcılar ise en güçlü patlayıcı türleridir; nükleer patlayıcıların kullanımı nükleer silahlarla sınırlandırılmıştır.
Başlıca kimyasal patlayıcılar kara barut, nitrogliserin, dinamit ve trinitrotoluendir (TNT). Kimyasal patlayıcılar gaz, sıvı ya da katı halde bulunabilir; sıvı ve katı patlayıcılar gaz halindeki patlayıcılara oranla daha güçlüdür.
Başlıca iki tür patlayıcı vardır. Tahrip etkisi yüksek güçlü patlayıcılar ve tahrip etkisi düşük, tedrici yanıcı patlayıcılar. Güçlü patlayıcı maddeler (örn. dinamit) hızla ayrışarak çevrelerinde yüksek basınç oluştururlar; tedrici yanıcı patlayıcı maddeler ise hızla yanmakla birlikte, çevrelerinde görece düşük basınç oluştururlar. Güçlü patlayıcılar kendi içinde, birincil ve ikincil patlayıcılar olarak ikiye ayrılır. Birincil patlayıcılar alev ya da ısı oluşturan bir çarpma etkisiyle tutuşturulur; ikincil patlayıcıların ise ayrı bir ateşleme kapsülüne gereksinimi vardır. Kara barut yaklaşık 1.000 yıl önce Çinliler tarafından geliştirilen ilk kimyasal patlayıcıdır. Güherçile (potasyum nitrat), kükürt ve odun kömürü karışımından oluşan kara barut önceleri yalnızca ateşli silahlarda kullanıldı. Madencilik gibi ticari alanlarda kullanımına ise 17. yüzyılın ikinci yarısında geçildi. Kara barut alev ya da yüksek ısı etkisiyle tutuşur. Bu amaçla başlangıçta gene barut dökülerek sağlanan ince uzun ateşleme yollarından ya da saman ve benzeri yanıcı maddelerle barut serpintilerinin karışımından oluşan kaba fitillerden yararlanılmıştır.
İtalyan kimyacı Ascanio Sobrero’nun 1846’da nitrogliserini, İsveçli bilim adamı Alfred Nobel‘in de 1867’de dinamiti geliştirmesiyle kara barutun önemi azaldı. İlk dinamit yüzde 75 oranında nitrogliserin ile yüzde 25 oranında kizelgurun (geçirgen, soğurucu diyatome toprağı) karışımıydı ve nitrogliserine göre daha güven içinde taşınabiliyordu. Nobel 1876’da da nitroselüloz ile nitrogliserin karışımı olan, daha güçlü ve güvenli jelatinimsi dinamiti geliştirdi. Daha sonra nitrogliserin yerine amonyum nitrat kullanılarak çok daha güvenli ve ucuz olan dinamit türü elde edildi. Son 200 yıl içinde pek çok değişik kimyasal patlayıcı türü geliştirildi, ama bunların kullanımı fazla yaygınlaşmadı. Kloratlar, perkloratlar, Sprengel patlayıcıları, sıvı oksijen patlayıcılar ile nişasta nitrat, Nitramon ve Nitramex’ten hazırlanan patlayıcılar bunlar arasındadır. Patlayıcıların tarihinde önemli olan iki gelişme, güvenlik tapasının ve ateşleme kapsülünün bulunmasıdır. İngiliz William Bickford’un geliştirdiği güvenlik tapası başlangıçta bezden bir kordon içine yerleştirilmiş kara baruttan oluşuyordu; güvenlik tapasıyla güvenli ve doğru zamanlanmış patlamalar elde etmek olanaklı duruma geldi. Nobel’in 1865’te geliştirdiği ateşleme kapsülüyle de nitrogliserinin güvenlikli biçimde ateşlenmesi sağlandı ve bu maddenin sanayide kullanımı hızla yaygınlaştı. 19. yüzyılın sonlarında başarıyla uygulanmaya başlayan elektrikli ateşleme yöntemi ise zamanlamanın daha iyi denetlenmesini sağladı.
20. yüzyılda askeri silahlarda en çok kullanılan patlayıcı TNT’dir. İlk olarak 1905’te Rus-Japon Savaşı’nda kullanılan TNT daha sonraki patlayıcıların temelini oluşturdu. Pikrik asit ve amonyum pikrat da öbür önemli askeri patlayıcılar arasındadır.
