Plotinos Kimdir? Yeni Platonculuğun Kurucusu Antik Dönem Filozofu

0
Advertisement

Plotinos kimdir? Yeni Platonculuk ya da neoplatonizmin kurucusu olan antik Yunan dönemi filozoflarından Plotinos’un hayatı ve felsefesi.

Plotinos (d. M.S. 205, Lyko ya da Lykopolis, Mısır – ö. 270, Campania), Yeni-Platonculuğun kurucusu eskiçağ filozofudur. Yaşamına ilişkin tek önemli kaynak, öğrencisi Porphyrios’un Peri biou Plotinou kai tes takseos ton biblion autou (Plotinos’un Yaşamı ve Yapıtlarının Düzenlenmesi Üzerine) adlı yapıtıdır. Plotinos’un Porphyrios tarafından Ennead (Dokuzluk) adı altında derlenen metinlerinin önsözü niteliğindeki bu yaşamöyküsü, Roma’da birlikte geçirdikleri son altı yıla ağırlık verir. Yapıtlarını son 15 yılında yazan Plotinos’un yazılarında da gençlik yıllarına ilişkin bilgi ya da düşünsel gelişimine ilişkin ipucu yoktur.

Plotinos

Plotinos’un bilinen büstlerinden birisi.

Porphyrios’a göre Plotinos ailesinden, soyundan ya da ülkesinden hiç söz etmezdi. 4. yüzyıl tarihçisi Eunapios ve sonraki bazı yazarlara göre Mısır’da Lyko ya da Lykopolis’te (bugün Asyut ya da Nil Deltasında küçük bir kasaba) doğmuştu. Ama gerek kendi yazılarında gerekse yaşamöyküsünde Mısır’la özel bir bağı olduğunun kanıtı yoktur; daha sonra İskenderiye’de felsefe eğitimi görmesi de Mısırlı olmasını gerektirmez. Adının Latincenin kurallarına göre yazılmış olmasıysa. 3. yüzyılda yaşamış bir kişinin etnik kökenini açıklamaz. Kesin sayılabilecek tek şey. dilinin Yunanca olduğu ve Yunan eğitimi aldığıdır. Bütün özgünlüğüne karşın Plotinos’un düşünce biçimi düşünsel ve dinsel bağlılıkları açısından Helenistik kültürün parçasıdır.

Felsefe okuma isteğiyle 28 yaşında İskenderiye‘ye gitti.

Dönemin en seçkin düşünürlerinin derslerine girdiyse de tam bir umutsuzluğa düştü. Sonunda ne istediğini anlayan bir arkadaşı tarafından kendi kendini yetiştirmiş filozof Ammonios Sakkas’a götürüldü. Ammonios’u dinledikten sonra aradığını bulduğuna inanarak 11 yıl onun yanında kaldı.

Eskiçağ felsefesinin en gizemli kişilerinden biri. büyük olasılıkla Origenes’in de öğretmeni olan Ammonios ile geçirdiği dönemin sonunda Plotinos İran ve Hint felsefelerini ilk elden öğrenmek amacıyla Roma imparatoru III. Gordianus’un İran seferine katıldı. Ama Gordianus’un Mezopotamya’da askerler tarafından öldürülmesi ve yerine Philip-pus’un (Arap) geçmesiyle sefer tam bir felaketle sonuçlandı. Oradan güçlükle kaçan Plotinos önce Antiokheia’ya (Antakya). oradan da Roma’ya gitti ve 40 yaşında Roma’ya yerleşti. Doğu düşünürleri ile doğrudan bir ilişki kuramamıştı. Felsefesinin Hint düşüncesiyle yakınlığı ise. büyük olasılıkla Yunan geleneğinin doğal gelişiminden kaynaklanıyordu.

263’te Porphyrios kendisini tanıdığında Roma’da sade ve saygın bir yaşam sürüyordu. Aristokrat dostlarından çoğu. onu çocuklarının vasisi tayin ediyorlardı. Plotinos da Roma hukukuna göre bu gençlerin eğitimleri ve servetleriyle ilgileniyor, sorumluluklarını büyük bir dikkatle yerine getiriyordu. Geniş bir dost çevresi vardı. Porphyrios’a göre İmparator Gallienus (hd 253-268) ve karısı Salonina da ona saygı gösterenler arasındaydı. Bu durumdan yararlanan Plotinos imparatordan Campania’ da yıkık bir kenti yeniden kurup çevresindeki toprakların gelirini vermesini istedi. Platonopolis adı verilecek kentte Platon’un ideal devletinin yasa ve kuralları uygulanacaktı. Plotinos da dostlarıyla oraya yerleşecekti. Yazılarında Platon’un düşüncesinin siyasal yönüyle hiç ilgilenmemesine ve kamu yaşamından uzak kalmayı öğütlemesine karşın Platoncu bir filozof olarak belki de Platon’un düşlediği kentin kurulması için çalışmayı bir görev saymıştı. İmparator ise Plotinos’a bütün kişisel saygısına karşın Platonopolis’i senatörlerin bir güç odağı ve kendi otoritesine karşı bir entrika merkezi olarak gördüğü için. öneriyi kabul etmedi.

Advertisement

Plotinos’un temel uğraşı öğretmenlikti.

Roma’daki ilk 10 yılından sonra da zamanının büyük bölümünü yazmaya ayırdı. Skolastik bir eğitim yöntemi uygulamasına karşın dersleri akademik bir çerçeveye bağlı değildi ve arkadaşça bir hava içinde geçiyordu. Plotinos önceki Platon ve Aristoteles yorumlarından parçalar okutup sonra kendi görüşlerini aktarıyor ve tartışmayı hiç sınırlamıyordu. Porphyrios’un Ennead başlığı altında derlediği incelemelerini derslerine katılanlar için yazmıştı.

Dokuz bölümden oluşan altı kitaplık bu derleme ayrıca 54 küçük bölüme ayrılır. Felsefi görüşlerinin temelini Platon’un idea kuramı oluşturur. Plotinos’a göre evrenin temelini oluşturan varlık “Bir” olan Tanrı’ dır. Tanrı bütün nesneleri yaratan, hareket ettiren, sonsuz ve etkin güçtür. Biçim (eidos) olan Tanrı’nın karşısında hiçbir tanrısal özelliği olmayan madde (hyle) vardır. Tanrı her türlü varoluşun olanağını taşır; tüm nesnelerin ölçüsü ve ereğidir. Nesneler yüce varlıktan en altta bulunana doğru üç aşama içinde oluşurlar: Zihin (nous), tin (psykhe) ve fiziksel dünya (physis). Plotinos’un felsefe anlayışı dinsel kaynaklı öğretilerin doğmasına neden olmuş, Hıristiyanlık ve Hıristiyan ilahiyatı Yeni-Platonculuğun izlerini uzun süre taşımıştır.

Bugün verem ya da cüzam olduğu sanılan bir hastalığa yakalanan Plotinos son günlerini yalnız geçirmiştir.


Leave A Reply