Sözcükte anlam konusunun özellikleri, sözcükte anlam konusu ile ilgili örnekler, sorular ve çözümleri, konu anlatımı.
SÖZCÜKTE (KELİMEDE) ANLAM
Toplumu oluşturan insanların ortak anlam veya görev yükledikleri dildeki ses ya da ses topluluklarına “kelime (sözcük)” denir.
Türkçemizde sözcükler cümle içinde kullanıldıkları yere göre yeni ve değişik anlamlar taşıyabilir, işte SBS’de sözcüklerin cümle içinde kazandıkları bu anlamlar değişik soru tipleriyle sorulmaktadır. Şimdi kelimelerin cümle içinde kazandıkları bu anlam özelliklerini görelim.
SÖZCÜKLERDE ÇOK ANLAMLILIK
GERÇEK ANLAM
MECAZ ANLAM
TERİM ANLAM
SOMUT ve SOYUT ANLAM
NİTEL VE NİCEL ANLAM
Bir kavramın veya nesnenin hangi özellikleri taşıdığını, nasıl olduğunu bildiren sözcükler nitel anlamlı; sayılabilen, azalıp çoğalabilen, ölçülebilen durumunu bildiren sözcükler de nicel anlamlı sözcüklerdir.
> Çok (Nicel a.) söz yalansız (Nitel a.) olmaz.
> Eğri (Nitel a.) otur, doğru (Nitel a.) söyle.
> Kısa (Nicel a.) günün karı az (Nicel a.) olur.
> Az (Nicel a.) olsun öz (Nitel a.) olsun
> Horozu çok (Nicel a.) olan köyün sabahı geç (Nicel a.) olur.
AD AKTARMASI
DOLAYLAMA
EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER
ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER
SESTEŞ (EŞ SESLİ) SÖZCÜKLER
YANSIMA SÖZCÜKLER
Tabiattaki canlı veya cansız varlıkların çıkardıkları seslerin taklit edilmesiyle oluşmuş sözcüklerdir. Yansıma sözcüklerde ses-anlam ilişkisi güçlüdür. Örneğin; kalemin kırılırken çıkardığı “çat” sesi, suyun akarken çıkardığı “şır” sesi, değişik hayvanların çıkardığı “hav”, “miyav” sesleri, nesnelerin birbirine çarpmasından çıkan “pat” ,”küt” sesleri birer yansımadır.
* Yansımalar kök olarak anlamlı değildir ama kendilerine getirilen eklerle isim ya da fiil hâline getirildiklerinde anlam kazanırlar.
| Yansıma | İsim | Fiil |
| kök | (ad) | (eylem) |
| gür- | gürültü | gürle(mek) |
| çıt- | çıtırtı | çıtırda(mak) |
| hor- | horultu | horla(mak) |
| tık- | tıkırtı | tıkla(mak) |
| şır- | şırıltı | şırla(mak) |
UYARI
Ötmek, kişnemek, kükremek, bağırmak gibi sözcükler sesin taklidiyle oluşmadığından yansıma sözcük değildir.
UYARI
Yansıma bir sözcük mecaz anlamda kullanılmışsa yansıma özelliğini kaybeder.
“Konuşmacıya kızan adam sonunda patladı.” cümlesinde “patlamak” sözcüğü mecaz anlamda kullanıldığından yansıma değildir.
İKİLEMELER
GENEL VE ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER
SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ
Sözcükler arasında değişik bakımlardan (anlam, yapı, ses gibi) ilişkiler vardır. Sınavlarda sözcükler arasındaki bu ilişkiler sorulmaktadır.
Örnek Soru :
“Örgü” ile “çorap” sözcükleri arasındaki ilginin benzeri, aşağıdakilerin hangisinde vardır?
A) Yumak – dantel
B) iğne – oya
C) Dikiş – kumaş
D) Dokuma – halı
Çözüm:
“Örgü” ile “çorap” sözcükleri arasındaki ilginin benzeri, dokuma ile halı arasında vardır. Cevap D
