Trabzon’da yer alan tarihi eserler hakkında bilgi.
Tarihsel eserler açısından Türkiye’nin en zengin kentlerinden biri olan Trabzon’da, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait pek çok eser vardır. Kentin eski tarihli eseri Trabzon Kalesi’dir. Bizans dönemine tarihlenen kale, Yukarı Hisar, Orta Hisar ve Aşağı Hisar olmak üzere üç bölümden oluşur. Günümüze yalnızca kalıntıları ulaşmıştır. Merkez İlçe’nin 18 km batısında Akçakale adını taşıyan bir başka önemli kale daha vardır. Trabzon Rum İmparatoru II. Aleksios döneminde 1286’da Selçuklu saldırılarına karşı yapıldı. Trabzon’da Rum İmparatorluğu döneminde birçok kilise yapıldı. Bunların hemen hemen tümü Osmanlı döneminde camiye dönüştürüldü. Bunların başlıcaları: Kentteki en eski tarihli kilise Hagios Eugenios Kilisesi (Yeni Cuma Camisi) ilk Trabzon Rum İmparatoru I. Aleksios Kommenos (1204-122) döneminde yapıldı. Tek şerefeli minare, camiye dönüştürüldüğünde eklendi.
Trabzon’daki en görkemli Hıristiyan yapısı Ayasofya’dır, günümüzde müze olarak kullanılmaktadır. İmparator I. Manuel (1238-1263) döneminde yapıldı. Ayasofya’nın çeşitli yerleri taş kabartmalar ve freskolarla bezelidir. Kilise 1670’te camiye çevrildi, 1964’te müze haline getirildi. Kilise yapıları arasında en eski tarihli olanı, 5. yüzyıla tarihlenen Aziiz Savaş Mağara Kiliseleri (Maşatlık) tır. Kappadokya üslubunda kayalara oyularak yapılmışlardır. Merkez İlçe’de bulunan en eski tarihli kilise ise Küçük Ayvasıl Kilisesi (Aziz Ana Kilisesi) 7. yüzyılda yapıldığı sanılır. Aziz Andrea Kilisesi (Molla Nakip Camisi) küçük bir yapıdır. 10-11. yüzyıllara tarihlenir.
Aziz Philip Kilisesi (Kudrettin Camisi) İmparator III. Aleksios Komnenos’un kızı Anna Kommenos tarafından 1341-1342 arasında yaptırıldı. 1665’te camiye dönüştürüldü. Aziz John Kilisesi (Sontha Kilisesi) 1306 tarihlidir. Trabzon’un baş kilisesi sayılan Panaghia Khrysokephalos Virgin Kilisesi (Fatih Camisi, Orta Hisar Camisi) 4. yüzyılda yapılmakla birlikte, zaman içinde tümüyle yıkılmış ve günümüzdeki kilise 15. yüzyılda yeniden yapılmıştır. Trabzon’ un fethinden sonra camiyle çevrilen yapıya bazı ekler yapıldı ve girişin sağına tek şerefeli bir minare eklendi. Trabzon’da Bizans dönemine ait yapılardan biri de manastırlardır.
Ancak Osmanlı döneminde işlevlerini sürdüren bu yapılar, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra terk edildikleri için büyük çapta yıkıma uğradılar. Bu manastırların en görkemlisi ve sağlam olarak günümüze ulaşanı Maçka ilçesi’nin sınırları içinde yer alan Sümela Manastırı (Meryem Ana Manastırı)’dır. Yalçın kayalıklar üzerinde, vadiden 1.728 m yüksekliktedir. Yapının geçmişi en erken 14. yüzyıldan bu yana izlenebilir. Manastırın çekirdeğini bir mağara oluşturur. Bu mağaranın içi ve önü duvarlarla bölümlere ayrılmıştır. Zaman içinde eklenen yapılarla bir kompleks görünümü almıştır. Yapılar topluluğuna son derece dik merdivenlerle çıkılır. Duvarları süsleyen freskolarda, Tevrat ve İncil’den alınma sahneler işlenmiştir. Sümela Manastırında maalesef ki şu anda ziyaretçilerin vermiş olduğu hasar ve yazılar tarih boyunca yapılanlardan daha fazladır. Bu da ülkemizde insanların tarihe olan saygısızlığının büyük bir kanıtı olarak Sümela Manastırında yer almaktadır.
Kaynak: pixabay.com
Merkez İlçe’de Kızlar Manastırı adını taşıyan iki manastır vardır. Kaymaklı Manastırı Merkez İlçe’den 3 km uzaklıktadır. 1431’de yapıldı. 1622’de freskolarla bezendi.
Osmanlılar kenti ele geçirdikten sonra, bazı kiliseleri camiye çevirirken, yeni camiler de yaptırdılar. Trabzon’daki en eski Osmanlı yapısı Ayşe Gülbahar Hatun Camisi’dir. II. Bayezit’in eşi, Yavuz Sultan Selim’in annesi Gülbahar Hatun tarafından yaptırıldı. Trabzon’un eski tarihli bir başka Osmanlı camisi de 1512’de yapılan İskender Paşa Camisi’dir. Doğuda yer alan tek şerefeli minaresi taş ve tuğla karışımıdır. Erdoğdu Bey Mescidi 1577 tarihini taşır. Minaresi tek şerefeli ve taştandır. Tavanlı Camisi 1650’de yapıldı. Dikdörtgen planlıdır. Duvarları kesme taştandır. Taştan minaresi tek şerefelidir. Müftü Camisi 1753’te yapıldı. Çarşı Mahallesi’nndeki Semerciler Camisinin 18. yüzyılda yapıldığı sanılır.Taş minaresi tek şerefelidir. Çarşı Camisi aynı adı taşıyan semttedir, 1839’ta yaptırıldı. Çokgen gövdeli minaresi tek şerefelidir ve siyah-beyaz taştan yapılmıştır.
Trabzon’un Osmanlı yönetimine girmesinden sonra yapılan tarihsel eserler arasında önemli yer tutanlardan biri de medreselerdir. Ne yazık ki bunların hiçbiri günümüze gelememiştir. Kentte günümüze ulaşan birkaç han vardır. Bunların en eskisi İskender Paşa’nın yaptırdığı Vakıfhan(Taşhan)’dır. 1531 tarihli yapı, 16. yüzyıl Osmanlı mimarlığının güzel bir örneğidir. Moloz semtindeki Taşhan, 18. yüzyıla tarihlenir. Üç katlı olan yapı, kalın kesme taştan yapılmıştır. Bakırcılar Caddesi’ndeki Alacahan 18. yüzyıla ait bir yapıdır. Yer yer yıkıma uğramıştır. Meydan semtindeki Suluhan 19. yüzyıl yapısıdır. Günümüzde çok değişikliğe uğramıştır. Trabzon’daki Osmanlı yapılarının en önemlilerinden biri de Taşhan’ın yanında bulunan Bedesten’ dir. İki katlı yapının dört cephesinde birer kapısı vardır.
Hamam yapılarının en eskisi Sekiz Direkli Hamam’dır. 11. yüzyılda Selçuklularca yapıldığı sanılır. 1916’ya kadar kullanılan yapı, günümüzde yıkıma uğramıştır. Paşa Hamamı 1531’de Trabzon Valisi İskender Paşa tarafından yaptırıldı. 18. yüzyıla ait bir yapıdır. Trabzon’daki türbeler içinde en eskisi, aynı adı taşıyan caminin yanındaki Ayşe Gülbahar Hatun Türbesi’dir. Ayşe Gülbahar Hatun için 1505’te yapılmıştır. Emir Mehmet Türbesi (Osman Ağa Türbesi) 1523 tarihlidir.
Trabzon’da günümüze gelen en sağlam ve tarihsel değere sahip köprü, Ortahisar ile Atapak arasında bağlantıyı sağlayan Zağanos Paşa Köprüsü’dür. 1467’de yapılan köprü, kesme taştan, tek gözlüdür. Uzunluğu 60 metredir. Soğuksu tepesinde bulunan Atatürk Köprüsü kentin yakın tarihi içinde önemli yere sahip bir yapıdır. Atatürk’ün 15 Eylül 1924’te Trabzon’u ziyareti sırasında Atatürk’e armağan edilen köşk, 1964’te müzeye dönüştürüldü. İçinde Atatürk’e ait eşyalar sergilenir. 1948’de heykelci Hüseyin Anka’nın yaptığı Atatürk Anıtında Atatürk, yüksek bir taş taban üstünde asker giysileriyle ayakta betimlenmiştir.
