Türkiye’de sanayinin kuruluş tarihçesi ve Türkiye’de sanayinin gelişimi ile iligli genel bilgiler veren yazımız.
Osmanlılarda üretim, büyük ölçüde tarıma dayalıydı. Sanayi kuruluşları çok azdı. Var olan sanayi kuruluşları da genellikle küçük ölçekliydi. 15. ve 16. yüzyıllara kadar Osmanlı Devleti’nde el sanatları çok ileriydi. Özellikle ipekli dokumalar ile deri eşya Avrupa pazarlarında müşteri bulabiliyordu. Ayrıca, askeri ihtiyaçları karşılamak amacıyla tophane, baruthane, dökümhane gibi bazı imalat tesisleri kurulmuştu.
16. yüzyılın sonunda,
• Osmanlı Devleti artık, yeni toprak kazanımının sonuna gelmişti.
• Ticaret yollarının batıya kaymasıyla Doğu Akdeniz ticareti sönükleşmiş, bu da devletin önemli bir gelir kaybına uğramasına yol açmıştı.
• Süreklilik kazanan savaşlar sanayileşme için çok gerekli olan sermaye birikimine imkân vermiyordu.
• Kapitülâsyonlarla verilen ayrıcalıklar da sanayileşmenin önünde önemli bir engeldi.
Bunlar ve daha birçok nedenle Osmanlı Devleti, sanayileşme hareketinin dışında kaldı.
Lozan Antlaşması‘yla kapitülâsyonlar kaldırıldı.
Cumhuriyet döneminde sanayileşme konusundaki ilk önemli adım İzmir İktisat Kongresi’nde (1923) atıldı. Bu kararlar doğrultusunda Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. (1925).
Bu ilk dönemde sanayimiz daha çok tarım ürünlerini işleme, madencilik ve dokuma alanında gelişme gösterdi, ihracata getirilen kısıtlamalar sonucu özellikle şeker, çimento ve yünlü dokuma alanında hızlı bir gelişme gözlendi.
1934-1938 dönemini kapsayan Beş Yıllık Sanayi Plânı yapılarak uygulamaya konuldu. Bu plâna göre;
• Tarımsal üretime ve doğal kaynaklara dayalı sanayi üretim birimlerinin kurulması,
• Özellikle dışarıdan alman temel tüketim mallarının yerli üretimine öncelik verilmesi
• Sanayi kuruluşlarının ham madde ve iş gücü kaynaklarına yakın yerlerde kurulması gibi temel ilkeler esas alındı.
Bu plânın başarılı bir biçimde uygulanması üzerine 2. Beş Yıllık Sanayi Plânı yapıldı. II. Dünya Savaşı’nın etkisiyle bu ikinci plan başarıyla uygulanamadı.
Sonraki dönemlerde sanayi üretimi gelişme göstermeye devam etti. En önemli gelişme, dokuma sanayiinde sağlandı.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra özel sektör, sanayi alanında daha çok varlık göstermeye başladı.
Son 30-35 yılda Türkiye’de sanayii hızla gelişmiştir. Bu gelişme, hem sanayi yatırımlarının çeşitlenmesi, hem de büyük sanayi yatırımlarının artması yönünde olmuştur.
