Yıldızlar nasıl doğar ve ölür? Yıldız çeşitleri nelerdir, yıldızların özellikleri ve yıldızlar hakkında bilgi.
YILDIZLAR; Açık ve bulutsuz bir gecede gökyüzünde parıldayan binlerce yıldız görebilirsiniz. Bu yıldızlar, Güneş gibi büyük gaz toplarıdır; ancak Güneş’ten daha az parlaktırlar. Çünkü çok daha uzaktırlar. En yakın yıldızdan gelen ışık bile dünyaya yıllar sonra ulaşır. Sürekli yanmakta olan yıldızlara baktığımızda yanıp sönüyorlarmış gibi görünürler.
Güneş, milyonlarca yıldız arasındaki sıradan bir yıldızdır. Tüm yıldızların merkezinde birbirine çarpan ve büyük miktarlarda nükleer enerji yayan hidrojen partikülleri bulunur. Bu sürece nükleer füzyon adı verilir ve yıldızların parlamasının nedeni budur. Yıldızlar uzayda hızla yol alır; ancak çok uzakta oldukları için bize duraganlarmış gibi görünürler. Havada çizdikleri yol aynı kalır. Gökyüzünün belli yerlerinde belirli şekiller oluşturan yıldızlara takımyıldız adı verilir.
Bazı parlak yıldızlar, kırmızı görünür. Bazıları da beyaz ya da mavimsi bir görüntüye sahiptir: Güneş sarı bir yıldızdır. Yıldızların değişik renklere sahip olmasının nedeni bazılarının diğerlerine göre daha sıcak olmasıdır. Güneş’in yüzeyindeki sıcaklık 6000 “C’dir. Kırmızı yıldızlar daha soğuktur ve mavi-beyaz yıldızlar çok daha sıcaktır. Yaklaşık 10.000 °C veya daha fazla ısıya sahiptirler.
Bir yıldızın doğuşu
Yıldızlar sürekli oluşur. Uzayda toz ve gaz birikintisi olarak başlarlar. Bu materyal toplanmaya başlandıktan sonra çekim kuvveti, materyalleri daha da büyük bir güçle çekmeye devam eder. Tam ortasında daha sıcak ve yoğun bir hâl almaya başlar ve gaz çok ısınarak nükleer füzyona neden olacak bir patlama yaşar. Bu patlama olduğunda yeni bir yıldız doğmuş demektir. Genellikle yıldızlar birbirlerine yakın yerlerde oluşarak küme adı verilen yıldız familyalan oluşturur.
Dev ve cüce yıldızlar
Astronomlar yıldızların çok çeşitli büyüklüklere sahip olduklarını bulmuşlardır. Büyüklere dev yıldız, küçüklere de cüce yıldız ismini vermişlerdir. Güneş, küçük bir yıldızdır ancak ondan çok daha küçükleri de vardır. Beyaz cüce adı verilen bir yıldız türü Güneş’in çapının yüzde biri büyüklüğe sahiptir. Bunun aksine kırmızı dev adı verilen gerçekten çok büyük yıldızlar da vardır. Bu yıldızlar da Güneş’ten birkaç yüz kat daha büyüktür. Orion takımyıldızında bulunan îkizlerevi adındaki parlak kırmızı dev yıldız Güneş’ten 500 kat daha büyüktür.
Çift yıldızlar
Güneş tek başına tekil bir yıldızdır; ancak birçok yıldız çift hâlde durur. Çekim kuvveti çiftleri bir arada tutar ve Güneş’in etrafında dönen gezegenler gibi birbirlerinin yörüngesinde dönmelerini sağlar. Bazen çift hâlde olan yıldızlar birbirlerinin önlerine geçerler. Bu da yıldızdan gelen ışığın bir kısmının kapanmasına neden olur. Bu nedenle bir süreliğine yıldızlar daha sönük görünür. En parlak yıldız olan Ak Yıldız bir çiftyıldızdır.
Bir yıldızın ölümü
Yıldızlar sonsuza kadar var olamaz. Merkezlerinde bulunan hidrojen gaz yakıtı bir süre sonra biter. Böyle bir durumda yıldız değişime uğrar ve sonuçta yok olur. Yaşlı yıldızlar kırmızı devler tarafından yutulur. Gazlarının bir kısmını uzaya bıraktıklannda büyük bir duman halkası gibi bir görüntü yaratırlar. Astronomlar, parlayan gaz katmanları arasında bu şekilde yıldızlar görebilir.
Güneş 500 milyon yaşındadır ve hayatının yansını doldurmuş sayılır. Uzak gelecekte Güneş, kırmızı dev bir ateş topuna dönüşecek ve yakınındaki gezegenleri yutacaktır. Bundan sonra da tüm materyaller birbirine karıştığında Dünya büyüklüğünde bir topa dönüşecektir. Daha sonra beyaz bir cüceye dönüşerek yok olacaktır.
Güneş’ten çok daha büyük yıldızlar süper nova adı verilen olağanüstü patlamalarla son bulur. Bir süper nova başladığında birkaç günlüğüne bir araya getirilmiş milyonlarca güneşin parlaması kadar çok ışık çıkar. Geçtiğimiz 1000 yıl boyunca galaksimizde sadece üç süper nova saptanmıştır.
Pulsarlar
Bir süper nova olurken patlayan yıldızın içi atarca yıldız (pulsar) adı verilen düzenli radyo dalgası yayan bir yıldıza dönüşür. Pulsarlar kısa ve hızlı vuruşlar hâlinde sürekli radyo sinyali yayar. 1967’de İngiltere Cambridge Üniversitesindeki astronomlar tarafından keşfedilmişlerdir. En ünlü pulsar Boğa takımyıldızındaki Yengeç nebulasının merkezindedir. Yengeç pulsarı saniyede 30 vuruş gönderir.
Yıldız isimleri
Parlak yıldızlann çoğunun isimleri vardır. Bu isimlerin birçoğu yüzyıllar önce yaşamış Arap astronomları tarafından verilmiştir. Arapça yıldız isimlerinin çoğu Al ile başlar (Altair, Aldebaran, Algol gibi). Diğerleri de Yunanca ya da Latincedir; ikizler takımyıldızındaki Caster ve Pollux gibi. Yıldızlar ayrıca içinde bulundukları takımyıldızların önüne Latince bir harf alarak da isimlendirilebilirler. Güneş’ten sonra bize en yakın parlak yıldız olan Alfa Santor buna bir örnektir. Daha sönük yıldızların ismi yoktur, sadece kataloglarda numaralandırılmışlardır.
