On iki hayvanlı takvim nedir, kimler tarafından, ne zaman kullanılmıştır? 12 hayvan takvimi özellikleri, yılları, hesaplanması hakkında bilgi.
12 Hayvan Takvimi
12 Hayvan Takvimi; On İki Hayvanlı Türk Takvimi, olarak da bilinir, eski Türk boylarının kullandığı takvimdir. Zic-i Ilhani, Zic-i Edvar ve Zic-i Uluğ Bey bu takvime dayanarak hazırlanmıştır. Kaşgarlı Mahmud Divanü Lügati’t-Türk‘te takvimin özelliklerini açıklayarak Çin kaynaklı olduğu savına karşı çıkar. Takvimdeki sistem üzerine, Moğol ve Türk sinologlarının yaptığı geliştirici çalışmalar da vardır.
On İki Hayvan Yılı takviminde yıl güneş yılı, aylar ise kameri aylardır. Zaman 60’lık bir kuşakta beş döneme ayrılır ve 12 yıllık bu dönemlere “müçel” denir. Her dönem 12 hayvan adını taşıyan dilimlere bölünmüştür. Bu hayvanlar sıçgan (sıçan), ud (öküz), kaplan, tafışkan (tavşan), balık ya da lu (kertenkele), ılan (yılan), yunt (at), koy (koyun), beçin (maymun), tagut (tavuk), it (köpek) ve tonguzdur (domuz). İlhanlı takvimlerinde bu adlar Moğolca olarak sırasıyla hulukuna, hogur, bars, tolay, loo, mogay, murin, nokay, piçin, dakıko, nokay ve kokay biçiminde geçer. Takvimde yıllar da 12 aydan oluşur: Aram-ay (birinç ay, ulug ay), ikind (ikinci, küçük) ay, üçünç ay, törtünç ay, bişinç ay, altınç ay, yedinç ay, sekizinç ay, dokuzunç ay, onunç ay, birnekç ay, çağşabat ay.
Müçel sisteminin eski Çin takvimiyle benzerliği, Batılı araştırmacılarca On iki Hayvan Yılı takviminin Çin kaynaklı sanılmasına yol açmıştır. Ama Chavannes’ın Le Cycle Turc de Douze animaux (1906; On İki Hayvanlı Türk Takvimi) adlı yapıtı, bunun özgün bir Türk takvimi olduğunu, 12’lik ve 24’lük ayırımların boy örgütlerine dayandığını ve ongunlarla ilintili olduğunu belirtmektedir.
On İki Hayvan Yılı takvimi Doğu ve Batı Türkistan’da 20. yüzyıla değin kullanılmıştır.
