Ay nedir? Ayların eski adları nelerdir, adlar nereden gelmiştir, uzunlukları, astronomi ayları ile ilgili bilgi.
Bir yılın bölündüğü on iki parçadan her birine «ay» denir.
Dünya, Güneş’in çevresindeki bir dolanımını 365 gün, 5 saat, 4 dakikada tamamladığı için yıl 365 gün kabul edilince geriye çeyrek güne yakın bir zaman kalır. Bu artan zaman dört yılda bir gün ettiğine göre, her dört yılda bir, yıl 366 gün hesaplanır, buna «artık yıl» denir.
Ayları hesap ederken de 365 günlük adi yıl on ikiye bölünmüştür. Yalnız, bu da tam sayı vermez, 30,5’a yakın bir sayı çıkar. Bunun için aylar 28 gün ile 31 gün arasında tam parçalara bölünmüştür. Artık yıllarda da, fazla olan 1 gün şubata eklenir, o yıl şubat 29 gün hesaplanır.
Ayların Adları ve Uzunlukları
Bugün kullandığımız ay adlarından çoğu-‘ nun Milât’tan binlerce yıl öncesine kadar uzanan tarihleri vardır. Eylül, şubat, nisan gibi adların M. O. üçüncü bin yıllarında Ba-bîlliler ve Asurlular, daha sonra da İbranî-ler tarafından kujlanıldığı tesbît edilmiştir.
I— Ocak (eskiden: Kânunusâni, ikinci kânun): Yılın ilk ayıdır. 31 gün sürer. Süryanilerin ay adları arasında «kânun» sözüne rastlanmaktadır. M. O. 1000 yıllarında Orta Fırat bölgesinde ve Babilonya’nın hemen kuzeyindeki Khana Kırallığı’nda, ay adları arasında «soba» anlamına geien «kinunu» kullanılıyordu. Kelime sonradan «kânun» olmuştur. Süryanilerin ay adları arasında ise bu kelime kânun, knem, kânûnhray veya hrâyâ şeklinde görülür. Araplar bu ay adlarını «kânun el-evvel», (ilk kânun) «kânun el-âhir» (son kânun) şeklinde kullanırlar, birincisiyle «aralık», ikincisiyle «ocak» ayını ifade ederlerdi. Bu ay adları bizde de «kânunuevvel» veya «birincikânun», «kânunusâni» veya «ikincikânun» şeklinde kullanılmış, sonradan 28 XII 1944’te çıkarılan bir kanunla «kânun» sözünün Arapça «ocak» anlamına da geldiği göz önünde tutularak, yılın ilk ayına «ocak», son ayına da, ikincikânun yerine, «aralık» denilmiştir.
II— Şubat: Yılın ikinci ayıdır. Adi yıllarda 28, artık yıllarda 29 gün sürer. M. Ö. 2300-2150 yıllarında kullanılan Babilonya takviminde ayın adına «şubat» olarak rastlanmaktadır. M. Ö. 1000 yıllarındaki j^sur takviminde bu ay «karrate» diye geçer. Uzun bir gelişmenin mahsulü olan İbrani takviminde de şubat ayı «Şevat» diye anılır.
III— Mart: Yılın üçüncü ayıdır. 31 gün sürer. Eski Babilonya takviminde «addaru» diye geçen mart, M. O. 1000 yıllarında kullanılan Asur takviminde «marte», «tenmarte» şeklinde görülür Eski Roma takviminde yılın birinci ayı olan mart, Julius Caesar zamanında yılın üçüncü ayı olarak kabul edilmiştir Romalılar bu ayın adını da mitoloji tanrılarından Mars’tan ötürü vermişlerdir. O zamana kadar Romalılar’ın takviminde 10 ay bulunuyordu. İki ay daha (aralık, ocak) eklenerek yılın ayları 12 ye çıkarılınca mart haliyle üçüncü ay olmuştur.
IV— Nisan: Yılın dördüncü ayıdır. 30 gün sürer. M. O. üçüncü bin yılında Babillilerce doğrudan doğruya «nisan» olarak kullanıldığı gibi, Süryanice’de de bu aya «nisan» denmekteydi. İbrani takviminde de bu ay «nissan» diye bilinegelmiştir. Babilliler’in kullandığı «nisan», yahut «nisannu» «kurban» anlamına gelirdi.
V— Mayıs: Yılın beşinci ayıdır. 31 gün sürer. Bu ayın adı bazı kaynaklara göre Lâtince «majus» tan gelir. Bazı kaynaklar da bu adın Romalılar’ın Bahar ve Gelişme, Büyüme Tanrısı Maia’dan ötürü verildiğini ileri sürerler. Başka bir iddia da, mayısın Lâtince «majores» (yaşlı erkekler) sözünden kısaltıldığıdır. Buna göre, mayıs yaşlı erkeklerin ayıydı. Aynı şekilde haziran da «İuniores» (gençler) e mahsus bir aydı.
VI— Haziran: Yılın altıncı ayıdır. 30 gün sürer. Asurlular bu aya «kuzzali», İbraniler «sivan» derlerdi.
VII— Temmuz: Yılın yedinci ayıdır. 31 gün sürer. Temmuz, M. O. üçüncü bin yılda Babilliler’in takviminde «Du’uzu» olarak geçer. İbrani takviminde de bu ayın adı «tammuz» dur. Bu ad İran ve Arap takvimlerinde de kullanılmıştır.
VIII— Ağustos: Yılın sekizinci ayıdır. 31 gün sürer. Babilliler takviminde «abu», İbrani takviminde «av» olarak geçer. Eski Roma takviminde yılın altıncı ayı olduğu için «Sextilis» diye bilinirdi. Sonradan İmparator Augustus zaferlerinden çoğunu bu ayda kazandığı için onun adına itafeten Augustus denildi.
IX— Eylül: Yılın dokuzuncu ayıdır. 30 gün sürer. Eylül de Süryaniceden gelmiştir. Babil takviminde «ululu», «elul» şeklinde geçer. İbrani takviminde de bu ayın adı «ellul» dur.
X— Ekim: Yılın onuncu ayıdır. 31 gün sürer. Babil takviminde «taşritum» diye anılan bu ay İbrani takviminde «tişri» diye geçer ve yılın ilk ayı kabul edilirdi. Bizde eskiden kânunlar gibi «birinciteşrin», «ikinci teşrin» olarak kullanılan bu ay adları 28 XII 1944’te çıkan bir kanunla «ekim» ve «kasım» olarak değiştirilmiştir.
XI— Kasım: Yılın on birinci ayıdır. 30 gün sürer. Eskiden «teşrinisani», «ikinciteşrin» denilen bu ay adı da «kânun» lu ay adlarıyla birlikte, 1944’te değiştirilmiştir.
XII— Aralık: Yılın son ayıdır. 31 gün sürer. Eskiden «İkincikânun», «kânunusâni» diye bilinirdi. 1944’te diğer üç ayın adiyle birlikte değiştirilmiştir.
Astronomi Ayları
Güneş yılının on ikiye bölünmesiyle hesaplanan ayların dışında, başlıca beş çeşit ay ölçüsü vardır. Bunlara «astronomi ayları» denir ve Ay’ın durumuna göre hesaplanır:
1— Anomalistik ay: Ay’ın Dünya’ya en yakın bulunduğu noktaya gelişi arasındaki zamana denir. Bu, 27 gün, 13 saat, 18 dakika, 33,1 saniye tutar.
2— Yıldızıl ay (Sideral ay): Ay’ın dönüşü durağan (sabit) bir yıldız esas tutularak hesaplanırsa o zaman bir ay 27 gün, 7 saat, 43 dakika, 11,5 saniye tutar.
3— Kavuşum ay (Sinodal ay): Ay’ın Dünya’dan iki görünüşü arasında geçen zamana denir. 29 gün, 12 saat 44 dakika, 28 saniyedir. Buna «Arabi ay» ela denir.
4— Dönencel ay (Drakonit ay): Ay’ın bir düğüm noktasından aynı düğüm noktasına gelmesi arasında geçen zamandır. (Ay yörüngesinin, Dünya’nın güneş çevresindeki yörüngesini kestiği noktalara «düğüm noktası» denir.) Dönencel ay 27 gün, 5 saat 5 dakika, 36 saniye tutar.
5 — Tropik ay: Yıldızıl aydan 7 saniye daha kısadır. 27 gün/ 7 saat, 43 dakika, 4,5 saniye sürer.
