Grafik nedir ne demektir? Grafik çeşitleri nelerdir ve grafik çeşitlerine uygulamalı örneklerin yer aldığı yazımız.
Bir olayın gidişini göstermeye, birkaç şey arasında karşılaştırma yapmaya yarayan çizgilerle, rakamlarla yapılan şekillere «grafik» denir.
Grafikler, bazı konuların açıkça, kolayca anlatılabilmesi için yapılır. Genel olarak dört çeşit grafik vardır. Bunlar yapılışlarına göre adlandırılırlar: Çizgilerle anlatılan grafiklere «çizgi grafik»; çubuk biçimi şekillerle yapılan grafiklere «çubuk grafik»; birbirinin eşi küçük resimlerle yapılan grafiklere «şekilli grafik»; bir dairenin yarı çapları arasında kalan dilimlerle anlatılan grafiklere de «daire grafik» denir.
Bu grafik çeşitlerini daha iyi açıklayabilmek için, bir örnek alalım. Diyelim ki bir sınıfa kayıtlı olan öğrencilerin beş ay içindeki devamlılıklarını incelemek istiyoruz. Okul idaresinden edinilen bilgiye göre bu sınıf öğrencilerinden sınıfta, eylülün 1’inde 24 kişinin; ekimin 1’inde 36 kişinin; kasımın 1’inde 32 kişinin; aralığın 1’inde 38 kişinin; ocak ayının 1’inde 34 kişinin bulunduğunu öğrendik.
Çizgi Grafik — Öğrencilerin devamlılıklarının bu durumunu «çizgi grafik» le açıklamak istersek önce birbirine dik olan bir dikey, bir de yatay çizgi çizmeliyiz. Bu çizgilerden dikey olanı, 0’dan başlıyarak, sınıfa kayıtlı olan öğrenci sayısını içine alabilen en yüksek sayıya kadar numaralanmalıdır. Çizilen grafiğin çok yer kaplamaması isteniyorsa öğrenci sayısını gösteren rakamlar beşer, hatta bazı durumlarda onar onar, yüzer, yüzer vs. olarak da sıralanabilir. Grafik için çizdiğimiz yatay çizgi ise belli ve eşit aralıklarla beşe bölünmeli, her bölüm çizgisi beş aydan birini göstermelidir. Böylece, grafik planı hazırlandıktan sonra eldeki bilginin plan üzerinde tespit edilmesi gerekir. Bunun için, önce plandaki ilk ay olan eylül çizgisi başlangıç olarak kabul edilir. Bu ayın ilk günü sınıfta kaç öğrenci varsa, eylül ayı çizgisinin üzerine, dikey çizgide öğrenci sayışını gösteren hizaya bir nokta konur. Aynı işlem geri kalan beş ay için de yapıldıktan sonra noktaların arası bir doğruyla birleştirilir, bir «çizgi grafik» elde edilir (Şekil 1).
Bu çeşit grafikler çoğunlukla, bir öğrencinin her ay ki not durumunu belirtmek için olduğu gibi, fabrikaların belli bir zaman içindeki verimini, gelir, vergi, spor, ticaret ve nüfus istatistiklerini de göstermek üzere yapılır.
Çubuk Grafik. — Dikey ve yatak olmak üzere iki çeşittir. Bunların en kolay şekli, kareli kağıtlar üzerinde karelerin doldurulması ile yapılanlardır (Şekil 2).
Bu çeşit grafikler daha çok belli artışlar, inişler arasında karşılaştırma yapmak üzere kullanılır.
Şekilli Grafik. — Çubuk grafiğin bir başka çeşitidir. Bu grafikte çubuk yerine, grafiği yapılan konu ile ilgili, birbirinin eşi küçük resimler kullanılır. Her resmin ne kadar sayıdaki birime karşılık olduğu da grafiğin altında ayrıca belirtilir. (Şekil 3’te gösterilen insanların her biri 100 kişiye eşit olarak alınmıştır.)
Çeşitli konular ele alınarak yapılan grafiklerde, şekiller de o konuya göre değişir, karşıladıkları birim ikiden az ya da çok olabilir. Bugün en çok yapılan ve amaca en uygun olduğu kabul edilen grafik çeşiti, şekilli grafiktir.
Daire Grafik. — Çoğunlukla bir bütünü meydana getiren bölümlerin, bütüne göre olan oranlarını göstermek üzere yapılır. Bu çeşit grafiği daha iyi anlatabilmek için gene bir öğrenim kurumunu örnek olarak ele alalım. Bu kurumdan edindiğimiz bilgiye göre kurumun bir yıllık giderini, bunun nerelere harcandığını öğrendiğimizi kabul edelim. Bir yıllık genel giderin yüzde 60’ı öğretmen ücreti, yüzde 20’si hademe ücreti, yüzde 9’u yakıt, yüzde 7’si ışık masrafı, yüzde 4’ü de çeşitli işler için harcanmışsa yüzde 8,8’i ise onarım için harcanmışsa, bunu daire grafikle anlatmak için önce (şekil 4’te görüldüğü gibi) bir daire çizilir. Sonra bu dairenin çevresi belli yüzdelere göre ölçülür, işaretlenir. Dairenin merkeziyle çevre üzerindeki işaretlerin arası yarı çaplarla birleştirilerek dairede dilimler meydana getirilir. Bu dilimler, birbirlerinden ayırde-dilebilmeleri için ya ayrı renklere boyanır, ya da ayrı şekillerde taranır. Bu şekilde yapılmış bir grafikte çeşitli gider kaynaklarının hangi oranda birleşerek genel gideri meydana getirdikleri kolayca görülebilir.
Grafikler, bazı konuların, karşılaştırmaların bir bakışta anlaşılmalarını sağlamak bakımından faydalıdırlar, fakat kesin istatistikleri yeteri kadar titizlikle belirtmek için uygun değildirler.
